احکام روزه مسافر در ماه رمضان

در فرهنگ اسلامی، روزه وسیله‌ای برای تقرب به خداوند، به دست آوردن مراتب بالاترِ تقوا، پالایش بدن برای درک امور معنوی یا کفّاره‌ی بعضی از گناهان، تقویت اراده و نیز ایجاد حسّ شفقت نسبت به نیازمندان به شمار می‌رود. در این مقاله با برخی از احکام روزه در سفر آشنا می‌شویم.

شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَیِّناتٍ مِنَ الْهُدى‏ وَ الْفُرْقانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ وَ مَنْ کانَ مَریضاً أَوْ عَلى‏ سَفَرٍ فَعِدَّهٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ یُریدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَ لا یُریدُ بِکُمُ الْعُسْرَ وَ لِتُکْمِلُوا الْعِدَّهَ وَ لِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلى‏ ما هَداکُمْ وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ .

این است ماه رمضان که قرآن در آن نازل شده، قرآنی که سراسرش هدایتگر مردم است و دارای دلایل روشنی از هدایت است و مایه‌ی جدایی حق از باطل است. پس کسی که در این ماه در وطنش حاضر باشد باید آن را روزه بدارد و آنکه بیمار یا در سفر است، تعدادی از روزهای غیر ماه رمضان را به تعداد روزه‌های قضا شده روزه بدارد. خدا آسانی و راحت شما را می‌خواهد نه مشقت شما را و قضای روزه برای این است که شما روزه‌هایی را که به خاطر عذر شرعی افطار کرده‌اید کامل کنید و خدا را بر اینکه شما را هدایت فرموده بزرگ شمارید و نیز برای این که سپاس‌گزاری کنید.

سوره‌ی بقره/ آیه‌ی ۱۸۵

مسافر شرعی کیست؟

کسی که به سفر می‌رود اگر سفر او شرایط زیر را داشته باشد از نظر شرع مسافر بوده و باید نمازهای چهار رکعتی خود را به صورت شکسته (دو رکعتی) بخواند.

سفر او از حیث مسافت نباید کمتر از هشت فرسخ باشد، به عبارت دیگر حداقل باید چهار فرسخ فاصله‌ی مبدأ تا مقصد او باشد. هشت فرسخ در حدود ۴۳ کیلومتر است.

از اول مسافرت، قصد پیمودن مسافت هشت فرسخی را داشته باشد.

قبل از رسیدن به حداقل مسافت شرعی (چهار فرسخ) از قصد خود مبنی بر پیمودن مسافت کامل شرعی بر نگردد.

سفرش در اثناء پیمودن مسافت شرعی، با رسیدن به وطن یا مکانی که قصد اقامت ده روزه در آنجا دارد قطع نشود.

سفرش اشکال شرعی نداشته باشد مثلاً برای کار حرام سفر نکند.

مسافر از افرادی که محل زندگی ثابتی ندارند، نباشد؛ مانند کوچ‌نشینان.

شغل او مسافرت نباشد مانند رانندگان یا شغلش در سفر نباشد مانند کسی که محل زندگی و شغل او دو شهر متفاوت است.

به حد ترخص برسد یعنی به مقداری از وطن یا مکانی که قصد اقامت ده روزه در آن‌جا را دارد، دور شود که اذان شهر را نشنود و دیوارش را نبیند.

احکام روزه‌ی مسافر و شرایط صحت روزه در سفر

کسی که در ماه رمضان سفر می‌کند در مواردی که نمازش شکسته می‌شود، نباید روزه بگیرد.

کسی که در ماه رمضان قصد سفر دارد باید در برنامه‌ریزی سفر خود به موارد ذیل توجه داشته باشد تا روزه‌اش صحیح باشد:

مسافر باید سفر خود را در ماه رمضان بعد از ظهر شروع کند، یعنی بعد از ظهر از مبداء خود (وطن- جایی که قصد اقامت ده روزه در آن جا را دارد) خارج شود.

اگر مسافر قبل از ظهر مسافرت خود را شروع کند، روزه‌اش باطل است، ولی قبل از رسیدن به حد ترخص نمی‌تواند افطار کند و اگر قبل از رسیدن به حد ترخص افطار کرد، کفاره‌ی افطار عمدی روزه‌ی ماه رمضان بر او واجب می‌شود.

کفاره‌ی افطار عمدی روزه‌ی ماه رمضان عبارت است از:

غذا دادن به شصت فقیر یا دو ماه (شصت روز) روزه گرفتن که باید یک ماه تمام آن و حداقل یک روز از ماه دوم آن پی‌در‌پی باشد و اگر بقیه‌ی ماه دوم پی‌در‌پی نباشد، اشکال ندارد.

مسافر باید سفرش در ماه رمضان پیش از ظهر تمام شود، یعنی پیش از ظهر به مقصد خود (وطن- جایی که قصد اقامت ده روزه در آن جا را دارد) برسد.

اگر مسافر بعد از ظهر به مقصد خود برسد، چنانچه ظهر در جایی که نمازش کامل است نبوده باشد، روزه‌اش باطل است.

اگر مسافر پیش از ظهر به مقصد خود برسد، چنانچه مبطلی از مبطلات روزه را انجام نداده باشد، روزه‌ی خود را به اتمام می‌رساند و روزه‌اش صحیح است.

اگر مسافر پیش از ظهر به مقصد رسیده، ولی در اثنای سفرش در آن روز مبطلی انجام داده باشد، روزه‌اش باطل است، ولی فقط قضای آن را باید بگیرد و کفاره ندارد.

به طور کلی مسافرت در ماه رمضان اشکال شرعی ندارد و سفری که برای فرار از روزه باشد مکروه است یعنی بهتر است که انجام نشود.

تنها حالتی که مسافر شرعی می‌تواند در سفرش روزه بگیرد این است که روزه‌ی در سفر را نذر کرده باشد.

اگر غیر از روزه‌ی ماه رمضان روزه‌ی معین دیگرى بر انسان واجب باشد، اگر آن وجوب از جهت حقّ الناس باشد (مثل این كه اجیر شده باشد كه روز معینى را روزه بگیرد) نمى‌تواند در آن روز مسافرت كند.

اگر نذر كند روزه بگیرد و روز آن را معین نكند، نمى‌تواند آن را در سفر به جا آورد، ولى چنانچه نذر كند كه روز معینى را در سفر روزه بگیرد، باید آن را در سفر به جا آورد و نیز اگر نذر كند روز معینى را چه مسافر باشد یا نباشد روزه بگیرد، باید آن روز را اگر چه مسافر باشد روزه بگیرد.

كسى كه نمى‌داند روزه‌ی مسافر باطل است، اگر در سفر روزه بگیرد و در بین روز مسئله را بفهمد، روزه‌اش باطل مى‌شود و اگر تا مغرب نفهمد روزه‌اش صحیح است.

اگر فراموش كند كه مسافر است، یا فراموش كند كه روزه‌ی مسافر باطل مى باشد و در سفر روزه بگیرد، روزه‌ی او باطل است.