نقش خانواده در اعتیاد فرزندان

پرسش: نقش والدین در به اعتیاد کشیده شدن فرزندان چیست؟

پاسخ: با توجه به این‌که ناکارآمدی خانواده و بی‌توجهی والدین به تربیت فرزندان می‌تواند از عوامل و زمینه‌های اصلی اعتیار فرزندان باشد، لازم است در جهت تحکیم خانواده و ایفای نقش کارآمدی آن در جامعه، به خانواده‌ها آموزش‌هایی ارائه شود تا بتوانند از اعتیاد فرزندان جلوگیری کنند.
باید خانواده‌ها را از طریق وسایل ارتباط جمعی و ارائه برنامه‌های مناسب و کاربردی برای ایجاد یک کانون گرم خانوادگی و تربیت صحیح فرزندان در دوره‌های مختلف رشد، آموزش داد.
اگر روابط والدین با فرزندان سالم باشد و خانواده نقش تربیتی خود را به‌صورت مناسب انجام دهد بسیاری از نابهنجاری‌های اجتماعی از جمله مشکل اعتیاد در جامعه حلّ خواهد شد

مقدمه بحث
به‌طور‌کلی یافتن نقش خانواده و به‌خصوص والدین در اعتیاد فرزندان، از طریق تحلیل روابط آن‌ها با یکدیگر و جوّ عاطفی حاکم بر خانواده روشن می‌شود. پدر و مادر نقش مهم در شکل‌دهی رفتار فرزندان و ساختار شخصیت آن‌ها دارند.فرزندان از طریق همانندسازی با والدین بسیاری از رفتارها را یاد می‌گیرند و از سوی دیگر سبک‌های تربیتی والدین، روابط والدین با فرزندان، فرهنگ خانواده نیز می‌تواند در رفتار فرزندان از جمله معتاد شدن یا نشدن آن‌ها مؤثر باشد.

عوامل خانوادگی اعتیاد فرزندان
تحقیقات انجام‌شده در زمینه نقش خانواده در اعتیاد فرزندان نشان می‌دهد که مؤلفه‌های ذیل از عمده‌ترین عوامل خانوادگی اعتیاد فرزندان است.

← توجه نکردن به نیازهای عاطفی فرزندان
بررسی‌های انجام گرفته در زمینه علل اعتیاد نشان می‌دهد که کمبودهای عاطفی و عدم توجه به نیازهای فرزندان از علل مهم اعتیاد فرزندان است. [۱]اگر نیازهای عاطفی فرزندان از سوی خانواده به‌صورت صحیح و مطلوب ارضا نشود، ممکن است فرزندان به اعتیاد و مواد مخدر روی آورند.تحقیقات انجام شده در زمینه «بررسی و شناخت عوامل اجتماعی مؤثر در اعتیاد افراد»، «بررسی عوامل مؤثر در اعتیاد جوانان به مواد مخدر»، «بررسی علل و عوارض روانی ـ اجتماعی اعتیاد در ایران» و «نقش خانواده در اعتیاد جوانان» همه نشانگر آن است که نحوه رفتار والدین افراد معتاد با فرزندانشان با بی‌توجهی، بدون محبت، و خشونت‌آمیز بوده و رابطه عاطفی مطلوب میان آنها وجود نداشته است. بنابراین روابط ناسالم پدر و مادر با فرزندان، باعث می‌شود که فرزندان برای به دست آوردن آرامش روانی خویشتن به انواع مواد مخدر آلوده شوند. [۲]

← اختلافات خانوادگی
یکی دیگر از عوامل خانوادگی که می‌تواند زمینه انحرافات فرزندان ـ از جمله اعتیاد آن‌ها ـ را فراهم سازد، از هم‌گسیختگی و اختلافات خانواده‌هاست. در تحقیق انجام شده تحت عنوان «نقش خانواده در اعتیاد جوانان» یکی از عوامل مؤثر در اعتیاد فرزندان اختلافات خانوادگی و عدم انسجام خانواده‌ها گزارش شده است. [۳]

← فقر مادی خانواده
تحقیقات نشان می‌دهد که بیشترین تعداد بزهکاران و معتادان، مربوط به خانواده‌های فقیر و کم‌درآمد می‌باشد. فقر مادی از دو جهت می‌تواند با اعتیاد فرزندان رابطه داشته باشد:

←← اول
الف: فرزندان خانواده‌های فقیر ممکن است جهت امرار معاش و به دست آوردن پول به شغل‌های کاذب از جمله خریدوفروش مواد مخدر روی آورند و در مرور زمان معتاد شوند.یا افرادی که شغلشان حمل و نقل مواد مخدر است، ممکن است افراد کم درآمد را با دادن مقداری پول به‌دام کشند و معتاد کنند و از آنها در جهت اهداف شومشان سوء استفاده نمایند. [۴] [۵]

←← دوم
ب: فقر مادی در اغلب موارد با فقر فرهنگی همراه است، خانواده‌هایی که از نظر مادی فقیرند ممکن است به مسائل عاطفی و تربیتی فرزندان نیز رسیدگی کافی نکنند و فرزندان به‌خاطر کمبود مسائل عاطفی و تربیتی به رفتارهای نابهنجار از جمله اعتیاد رو آورند.

← اعتیاد پدر و مادر یا یکی از نزدیکان
از مسائل دیگر خانوادگی در زمینه اعتیاد فرزندان، اعتیاد پدر و مادر و تأثیر آن در معتاد شدن فرزندان، و یا اثر معتاد بودن یکی از نزدیکان بر روی نوجوانان یک فامیل است. فرزندان با مشاهده والدین از آن‌ها د می‌کنند و در اعتیاد با آن‌ها همانندسازی می‌کنند.تحقیقات انجام شده خارجی و داخلی در مورد علل اعتیاد جوانان نشان می‌دهد که اغلب معتادان از پدر، مادر، پدربزرگ، مادربزرگ و دیگر اعضای خانواده و یا دوستان نزدیک، یاد گرفته‌اند، و آنها عوامل اصلی معتاد شدن جوانان و نوجوانان بوده است. [۶]

← بی‌سواد و یا کم‌سواد بودن والدین
بی‌سواد و یا کم‌سواد بودن والدین نیز از مسائل خانوادگی علل اعتیاد است و در تحقیقات انجام شده به عنوان یک عامل ارزیابی شده است. [۷]با توجه به این‌که ناکارآمدی خانواده و بی‌توجهی والدین به ترتیب فرزندان می‌تواند از عوامل و زمینه‌های اصلی اعتیار فرزندان باشد، لازم است در جهت تحکیم خانواده و ایفای نقش کارآمدی آن در جامعه، به خانواده‌ها آموزش‌هایی ارائه شود تا بتوانند از اعتیاد فرزندان جلوگیری کنند.
باید خانواده‌ها را از طریق وسایل ارتباط جمعی و ارایه برنامه‌های مناسب و کاربردی برای ایجاد یک کانون گرم خانوادگی و تربیت صحیح فرزندان در دوره‌های مختلف رشد، آموزش داد. [۸] [۹]
اگر روابط والدین با فرزندان سالم باشد و خانواده نقش تربیتی خود را به‌صورت مناسب انجام دهد بسیاری از نابهنجاری‌های اجتماعی از جمله مشکل اعتیاد در جامعه حلّ خواهد شد.


معرفی منابع
۱. محمد نریمانی، اعتیاد و روش‌های پیشگیری و درمان آن، انتشارات شیخ صفی‌الدین، چاپ اول، ۱۳۷۹.
۲. ورنان کلمن، اعتیاد چیست؟ معتاد کیست؟، ترجمة علیرضا میرفخرایی، نشر واحدی، چاپ اول، ۱۳۷۸.
۳. سازمان ملل متحد یونسکو، آموزش عمومی برای پیش‌گیری از اعتیاد، ترجمه محسن دهقانی، انتشارات سازمان بهزیستی کشور، چاپ اول، ۱۳۷۲