سه‌شنبه ۴ دی ۱۴۰۳
صلح امام حسن با معاویه و علت صلح امام حسن از جمله نکات کلیدی دوران امامت ایشان است. صلح امام حسن نرمش قهرمانانه امام حسن برای حفظ اسلام بود.
از مهمترین مشكلات دوران امام حسن (ع) و موانع آن حضرت برای رسیدن به اهدافش می توان به نبود جبهه نیرومند و متشكل اشاره کرد. جنگ‌های پی در پی جمل، صفین و نهروان میان مسلمانان، آنها را خسته كرده بود و شاید بسیاری از آنها پس از شهادت امام علی (ع)٬ دیگر میلی به جنگ نداشتند. با این حال امام حسن (ع) سپاهی 16000 نفری را برای جنگ معاویه ترتیب می دهد. اما دیری نمی گذرد كه 12000 نفر از آن ها به طمع پول و مقام و دنیاطلبی به نیروهای دشمن می پیوندند. امام حسن (ع) این شرایط را كه می بیند در نقلی می فرمایند:
«من به احدی از مردم عراق دیگر نمی توانم اطمینان داشته باشم. این مردم به گونه ای هستند كه اگر وارد جنگ نیز بشویم، مرا دستگیر خواهند كرد و تحویل معاویه خواهند داد.»
آغاز ماجرای صلح امام حسن (ع)پس از شهادت علی (ع) مردم كوفه به سوی فرزند ایشان، امام حسن (ع) رفته و دست بیعت دراز كردند. امام حسن (ع) پس از پذیرفتن خلافت٬ ابتدا در نامه ای به معاویه او را به پیروی از خود فراخواند. اما معاویه نپذیرفت و در تمثیلی گفت راه من و تو همچون راه علی پدرت و ابوبكر است. یكی باید در خانه بماند و دیگری حكومت كند. از همین رو امام چاره ای به جز جنگ با معاویه ندیدند. امام حسن سپاهی را آماده كردند اما آن ها به بهانه های گوناگون، حاضر به نبرد نشدند و امام حسن (ع) را تنها گذاشتند. تبلیغات معاویه، بی ایمانی مردم و گسترش نفاق موجب شد تا سرانجام امام حسن (ع)٬ پس از هفت ماه خلافت، صلح را بپذیرد و معاویه به حكومت برسد.
زندگینامه امام حسن مجتبی از تولد تا شهادت
علت صلح امام حسن (ع)
دلیل اصلی پیشنهاد صلح از سوی معاویه، رسیدن به حکومت با هزینه کم بود و عامل اصلی در پذیرش صلح از سوی امام حسن (ع)، عدم همکاری و فداکاری مردم، به ویژه خواص دنیاگرایی بود که منجر به پیمان شکنی و خیانت شد. صلح امام حسن (ع) را می توان نرمش قهرمانانه امام حسن (ع) با توجه به شرایطی که در آن قرار داشت دانست.
متن پیمان صلح امام حسن (ع) را در پنج ماده مى توان خلاصه کرد؛
ماده اول: حسن بن على (ع) حکومت و زمامدارى را به معاویه واگذار مى کند، مشروط به آن که معاویه طبق دستور قرآن مجید و روش پیامبر (ص) رفتار کند.
ماده دوم: بعد از معاویه، خلافت از آن حسن بن على (ع) خواهد بود و اگر براى او حادثه اى پیش آید حسین بن على (ع) زمام امور مسلمانان را در دست مى گیرد. نیز معاویه حق ندارد کسى را به جانشینى خود انتخاب کند.
ماده سوم: بدعت ناسزاگویى و اهانت نسبت به امیر مومنان (ع) و لعن آن حضرت در حال نماز باید متوقف گردد و از على (ع) جز به نیکى یاد نشود.
ماده چهارم: مبلغ پنج میلیون درهم که در بیت المال کوفه موجود است از موضوع تسلیم حکومت به معاویه مستثناست و باید زیر نظر امام مجتبى (ع) مصرف شود. نیز معاویه باید در تعیین مقررى و بذل مال، بنى هاشم را بر بنى امیه ترجیح بدهد. همچنین باید معاویه از خراج «دارابگرد» مبلغ یک میلیون درهم در میان بازماندگان شهداى جنگ جمل و صفین که در رکاب امیر مومنان (ع) کشته شدند، تقسیم کند.
ماده پنجم: معاویه تعهد مى کند که تمام مردم، اعم از سکنه شام و عراق و حجاز، از هر نژادى که باشند، از تعقیب و آزار وى در امان باشند و از گذشته آنها صرف نظر کند احدى از آنها را به سبب فعالیت هاى گذشته شان بر ضد حکومت معاویه تحت تعقیب قرار ندهد و مخصوصاً اهل عراق را به خاطر کینه هاى گذشته آزار نکند.
علاوه بر این معاویه تمام یاران على (ع) را، در هر کجا که هستند، امان مى دهد که هیچ یک از آنها را نیازارد و جان و مال و ناموس شیعیان و پیروان على در امان باشند و به هیچ وجه تحت تعقیب قرار نگیرند و کوچکترین ناراحتى براى آنها ایجاد نشود، حق هر کس به وى برسد و اموالى که از بیت المال در دست شیعیان على (ع) است از آنها پس گرفته نشود.
نیز نباید هیچ گونه خطرى از ناحیه معاویه متوجه حسن بن على (ع) و برادرش حسین بن على (ع) و هیچ کدام از افراد خاندان پیامبر (ص) بشود و نباید در هیچ نقطه اى موجبات خوف و ترس آنها را فراهم سازد.
آثار صلح امام حسن (ع) عبارت بود از:
کنار زدن نقاب فریب و ظاهر دینی از چهره معاویه و حکومت غاصبانه و ستمگرانه او
بقای نظام امامت
حفظ و بقای شیعیان
حفظ دین و رعایت مصلحت امت پیامبر
تأمین عزت واقعی و قرار دادن تجربه ای مهم و سیاسی و فرهنگی فراروی شیعیان.
اگر امام حسن صلح نمی کرد چه می شد؟
امام حسن (ع) با قبول صلح و قرار دادن شرایطی در آن، ریشه جریان امامت و تشیع را زنده نگه داشت و چهره واقعی جریان برانداز اموی را با سلاح خویش به جامعه اسلامی نشان داد. حکمت صلح امام حسن (ع) بسترسازی مناسب برای معرفی کامل و افشای چهره نفاق بنی امیه در زمان امام حسین (ع) و پرورش نیروهای مخلص در مرکز ارشاد و آگاه سازی کربلا بود.
دیدگاه امام خمینی درباره صلح امام حسن (ع)
«قصه امام حسن (ع) و قضیه صلح، ... صلح تحمیلی بود. معاویه یک سلطان بود در آن وقت که حضرت امام حسن (ع) بر خلافش قیام کرد. در صورتی که آن وقت همه با معاویه بیعت کرده بودند و سلطانش حساب می کردند. حضرت امام حسن (ع) قیام کرد تا آن وقتی که می توانست. وقتی که یک دسته نگذاشتند که کار را انجام بدهد، با آن شرایط صلح کرد که مفتضح کرد معاویه را. آن قدری که امام حسن (ع) معاویه را مفتضح کرد٬ به همان قدر بود که سیدالشهدا یزید را مفتضح کرد» (صحيفه امام، جلد 20)
دیدگاه آیت الله خامنه ای درباره صلح امام حسن (ع)
«بنده در قضایاى تاریخ اسلام این مطلب را مكررا گفته‌ام كه، چیزى كه امام حسن مجتبى علیه‌السلام را شكست داد، نبودن تحلیل سیاسى در مردم بود. مردم، تحلیل سیاسى نداشتند. چیزى كه فتنه خوارج را به وجود آورد و امیرالمؤمنین علیه‌السلام را آن‌طور زیر فشار قرار داد و قدرتمندترین آدم تاریخ را آن‌گونه مظلوم كرد، نبودن تحلیل سیاسى در مردم بود و الا همه مردم كه بى‌دین نبودند. تحلیل سیاسى نداشتند. یك شایعه دشمن مى‌انداخت؛ فورا این شایعه همه جا پخش مى‌شد و همه آن را قبول مى‌كردند!
اگر امام مجتبی (ع) این صلح را انجام نمی داد، آن اسلام ارزشی نهضتی باقی نمی ماند و از بین می رفت؛ چون معاویه بالأخره غلبه پیدا می کرد... اگر امام حسن (ع) صلح نمی کرد، تمام ارکان خاندان پیامبر(ص) را از بین می بردند و کسی را باقی نمی گذاشتند که حافظ نظام ارزشی اصیل اسلام باشد. همه چیز به کلی از بین می رفت و ذکر اسلام بر می افتاد و نوبت به جریان عاشورا هم نمی رسید... . صلح امام مجتبی (ع) همان قدر ارزش داشت که شهادت برادر بزرگوارش، امام حسین(ع) ارزش داشت و همان قدر که آن شهادت به اسلام خدمت کرد، آن صلح هم همان قدر، یا بیشتر به اسلام خدمت کرد.»
