معرفی کامل آداب و رسوم در کیش

آداب و رسوم در کیش

مهمترین مراسمی كه دراین قسمت میتواند مورد توجه قرار گیرد عبارتند از : مراسم زار ، مراسم عروسی ، مراسم بومی ، اعیاد مذهبی ، عید نوروز ، مراسم نیمه شعبان ، نیمه رمضان ، پایان صفر و…

آیین ،آداب ورسوم متداول بین اقوام مختلف
آداب و رسوم مردم خلیج فارس ، به خاطر مجاورت با دریا و تماس با داخل فلات ایران ، با آداب و رسوم سایر نقاط ایران شباهت كمی دارد. از جمله این آداب و رسوم انواع رقصهایی است كه ظاهراً برای درمان بعضی بادها و درمان بیماریها مفید است. ظاهراً عقاید مربوط به بادهای زار از طریق اتیوپی (حبشه) در سرزمینهای اسلامی راه یافته است و عقاید مشابه آنچه در ایران وجود دارد در مصر ، عربستان و عمان نیز تحت عنوان «زار» دیده می شود.

مسلمانان و مسیحیان اتیوپی بر این باورند كه زار از جمله ارواح خبیثه است كه در رودها و چشمه ها بسر می برند و گاه در كالبد انسانها نیز حلول می كنند.
انجام بعضی مراسم خصوصاً انواع رقصها این ارواح را مجبور به ترك كالبد انسانی میكنند. این عمل معمولاً به وسیله زنی انجام می گیرد و مراسم چند شبانه روز طول می كشد. رقص همراه با صدای طبلهای كوچك و بزرگ است. در سومالی نیز همین رقص به نام «سار» وجود دارد.

آیین های خاص مراسم تولد نوزاد و نام گذاری نوزاد
اولین نوزاد برای پدر و مادر عزیز است. مادر در انتظار تولد دختر است كه در بزرگی در انجام كار منزل به او كمك كند. پدر هم می گوید اگر اولین فرزند پسر باشد او را در كارها یاری خواهد داد.
از نام بزرگان فوت شده طایفه برای نام گذاری نوزادان استفاده می كنند.

آیین های خاص مراسم تغسیل ، تدفین و سوگواری
هنگام فوت زن یا مرد همه نزدیكان و همسایگان اعم از دوست و دشمن جمع می شوند. ابتدا مراسم تغسیل و تدفین انجام می گیرد، سپس فاتحه خوانده و به خانه های خود باز می گردند. روز دوم ، صاحب میت ، ملایی را به مسجد یا مجلس (مضیف) آورده تا قرآن بخواند. مردم تا سه روز به مسجد یا مجلس آمده قرآن یا فاتحه می خوانند.

از روز دوم تا سه روز ، زنان به خانه متوفی رفته و مردان به مجلس یا مسجد می روند و به فاتحه خوانی و سوگواری می پردازند. پس از سه روز كه قرآن خوانی پایان یافت ، عصر روز سوم ، خوراكی كه از برنج و گوشت تهیه می شود ، به مسجد آورده و به نام «صواب میت» بین مردم تقسیم می شود. در بین محلیان كیش مراسم هفت ، چهل و سال معمول نیست ، فقط روزهای عید فطر و عید قربان به گورستان میروند و فاتحه می خوانند.

آیین های خاص مراسم عروسی ، بله برون ، ازدواج
پس از انتخاب دختر توسط پدر و مادر پسر ، چند نفر از بزرگان خانواده پسر برای خواستگاری به منزل پدر دختر می روند. چنانچه با این وصلت موافقت شد در همان مجلس میزان پول جهیزیه و لباس دختر و تمام هزینه های سه روز جشن و عروسی تعیین می شود. اگر مسآله ای چون مرگ یا بیماری شدید برای دو خانواده پیش نیاید ، سه روز پس از موافقت طرفین در منزل پدر دختر اتاقی را تزیین می كنند كه به گویش محلی «فرشه » می گویند كه همان حجله است.

سه روز جشن گرفته و با دهل و ساز به رقص و پایكوبی می پردازند. در این روزها همه مدعوین به صرف ناهار و شام دعوت می شوند. در شب روز سوم ، مراسم عقد انجام می شود. در بین محلیان جزیره كیش ، مهریه معمول نیست ولی در هنگام صیغه عقد 17 یا 19 سكه بهار آزادی در تعهد داماد گذاشته می شود. پس از عقد یكی از ریش سفیدان دست داماد را گرفته و او را به حجله می برد. زنان هم با اجرای مراسم سنتی ویژه ای ،عروس را به حجله برده و دست او را در دست داماد می گذارد و همه افراد حجله را ترك می كنند و زفاف انجام می شود.

سه روز پس از زفاف زنان برای گفتن مبارك باد نزد عروس می روند و در آنجا با شیرینی و چای و قهوه پذیرایی می شوند. دختران نیز در یك شب از پیش تعیین شده نزد عروس رفته و به او تبریك می گویند. پس از هفت روز ، تزیینات حجله برچیده می شود و شب هشتم زنان محل به منزل پدر عروس دعوت شده و شادی كنان عروس را به خانه داماد می برند. پس از صرف شام در خانه داماد به منزل خود باز می گردند.

آیین های خاص مراسم عزاداری
ماه محرم برای محلیان شیعه و سنی جزیره كیش یكسان است. سنی ها روز نهم محرم ، روزه می گیرند ، و روز دهم در مراسم عزاداری شیعیان شركت می كنند ولی سینه نمی زنند.

باورها و اعتقادات بویان در مورد هرس درختان
كارشناسان فضای سبز سازمان منطقه آزاد مطرح می كردند كه درخت لور را نمی شود هرس كرد و با قطع شاخه های آنها ، درخت زرد شده و از بین می رود.

وقتی با بومیان در مورد نظر كارشناسان صحبت می شود می گویند: « بله درست است آنها با اره شاخه های درخت را می برند. درحالی كه ما با تبر این كار را انجام می دهیم. اگر قرار باشد دست كسی را قطع كنند او كدام وسیله را انتخاب می كند؟ اره یا تبر؟ دردی كه لور به هنگام هرس با اره می كشد آنرا خشك می كند ». بدین ترتیب آنها با یك نگرش احساسی از تاثیر ایجاد حرارت به هنگام بریدن شاخه ها با اره كه منشاء زرد شدن درختان است سخن می گویند.

جشن های ولادت
شیعیان بومی ولادت حضرت محمد(ص) ، حضرت علی(ع) ، حضرت فاطمه(ع) ، امام حسن(ع)، امام حسین(ع) ، امام رضا(ع) و حضرت مهدی(عج) را با برگزاری مراسم باشكوه جشن می گیرند. این جشن ها معمولا تفاوت چندانی با هم ندارند. در روز ولادت امام حسن(ع) و حضرت مهدی(عج) مراسمی به نام "گرگاعو " برگزار می شود. در این مراسم بچه ها در گروه 6-5 نفره یا بیشتر در حالی كه می خوانند " گرگاعو ، خانه بزرگ ، از مالتان عطا كنید ، خداوند بچه هایتان را نگاه دارد " وارد حیاط خانه می شوند. صاحب خانه در كیسه هر یك از بچه ها مقداری بادام ، گردو ، انجیر خشك و … می ریزند.

جشنواره تابستانى
همه ساله در جزیره كیش جشنواره هاى شاد و مفرحى به اجرا در مى آید كه عمده ترین آن اجراى جشنواره تابستانى است كه هر سال از تاریخ پانزدهم تیر ماه آغاز و در پانزدهم شهریور به پایان مى رسد كه در این جشنواره كلیه بخش هاى اقامتى و خدماتى داراى تخفیفات ویژه بوده و مراسم و موسیقى و نور افشانى ، مسافران و گردشگران بى شمارى را در این فصل از سال به جزیره كیش جذب مى نماید.

عید غدیر
از سه ، چهار روز قبل از عید غدیر زنان حسینیه ها را آب و جارو كرده و با پارچه های سیاه و سبز آینه و انواع تابلو ها را با شعارها و كلمات و تصاویر مذهبی تزئین می كنند. شب عید غدیر و روز آن در چند نوبت مراسم جشن و مولودی خوانی در حسینیه ها مخصوص مردان برگزار میشود.

مولودی خوانی و پذیرایی و دادن عیدی از جمله بخش های این مراسم است. منظور از عیدی دادن در این مراسم رسمی است كه در آن شركت كنندگان دست های یكدیگر را به نحو خاصی می گیرند به طوری كه انگشت شست خود را روی شست دیگر فشار میدهند و این دعا را می خوانند: " الحمد الله علی الكمال الدین ، الحمدالله اتمام نعمه و رضی رب وولایت علی بن ابی طالب"

در سالهای اخیر یكی از روحانیون حاضر در این مراسم چند دقیقه ای به همین مناسبت سخنرانی می كند ولی در گذشته كه شیعیان كیش روحانی نداشتند این امر متداول نبود و این مراسم حدود ساعت 10-9 صبح شروع و تا اذان ظهر ادامه داشت. هزینه این مراسم معمولا از بین خود مردم فراهم می شود.

در پایان این مراسم بخشی موسوم به نثور برگزار می شود. در این بخش كسانی كه بچه دار می شوند در خانواده نوزاد مقداری تنقلات و … با خود در یك سبد بزرگ به نام "جفیر" به حسینیه می اورند و روی سر نوزاد می ریزند و بچه های كوچك با سر و صدا تنقلات را از پایین جمع آوری می كنند. بخشی از این مراسم مربوط به نو عروسان است. مراسم نثور در روزهای ولادت حضرت محمد(ص) و حضرت علی(ع) و حضرت مهدی(ع) نیز انجام می شود.

عید فطر
از آغاز ماه رمضان بومیان جزیره روزه می گیرند و كسانی كه "منازل القمر" را می شناسند معمولا از غروب روز 29 ماه رمضان در آسمان در روئیت ماه می مانند و در صورتی كه ماه را ببینند فردا را عید اعلام می كنند. در حال حاضر تمامی مردم برای اطلاع از وضعیت هلال ماه گوش به رادیو و تلویزیون می سپارند.

غروب آخرین روز ماه مبارك رمضان هر خانواده فطریه اعضاء خانواده را محاسبه و به خانه نیازمندان می فرستد. اهل سنت كیش برای بچه هائیكه در شكم مادرانشان هستند نیز فطریه می دهند و مقدار آن معادل مقدار غذای رایج آبادی است كه در كلاه پدرش جای میگیرد. هم شیعیان و هم اهل سنت فطریه خود را به هم مذهب های خود شان می پردازند.

عید قربان
از مراسمی كه در عید قربان انجام می شود سبز كردن گندم و به آب انداختن آن و درست كردن تاب و تاب بازی بود كه در سالهای اخیر نشانه ای از آن به چشم نمی خورد. افراد میانسال روز عرفه را روزه می گیرند و روز عیدخانواده هایی كه وضعیت مالی خوبی دارند قربانی می كنند و اعتقاد بر این است كه حجاج بهتر است با دست خود عمل قربانی را انجام دهند.

گوشت قربانی را سه قسمت كرده و قسمتی را برای مصرف خانواده و دو قسمت دیگر را برای نیازمندان توزیع می كنند كه به این قربانی ضحیحه گویند. نوعی دیگر از قربانی عجیجه(عقیقه) است كه زمان مشخصی ندارد و پدران كیشی برای فرزندان خود انجام می دهند به طوری كه برای فرزند پسر دو گوسفند و برای فرزند دختر یك گوسفند در صورت امكان قربانی می كنند.

عید مبعث
شب این عید بچه های 12-13 ساله در حالی كه كاسه هایی در دست دارند در درب خانه ها رفته و صاحب خانه با روی گشاده مقداری حنا به درون كاسه های بچه ها می ریزند و بچه ها كاسه ها را به خانه برده و آن شب همه اعضاء خانواده به دست و پای خود حنا می بندند. در سالهای اخیر فقط زنان میانسال و پیرمردان و پیرزنان و بچه ها حنا می بندند.

مراسم اهل هوا
درباره اهل هوا ، آنچه در كتاب اهل هوای غلامحسین ساعدی بدست میآید چنین است:

اهل هوا كسانی هستند كه گرفتار یكی از بادها شده و بادهای مرموز و اثیری و جادویی را گویند كه همه جا هستند و مسلط بر نوع بشر هیچ كس را قدرت مقابله با آنها نیست و آدمیزاد ، در مقابلشان راهی جز قربانی دادن و تسلیم شدن ندارد.

بادها همچون آدمیان مهربان یا بیرحم ، بینا یا نابینا ، كافر یا مسلمانند. هنگامی كه باد سراغ كسی رفت و او را مركب خود ساخت دیر یا زود ، مریض وهوایی اثر میكند. برای رهایی از درد و رنج باد ، باید نزد «بابا» یا «ماما»ی آن باد رفت. برای پایین آوردن و زیر آوردن و زیركردن باد ، هر بابا یا ماما مجالس و مراسم خاصی برای بازی كردن ترتیب می دهد. طی این مراسم باد را از تن بیمار بیرون می آورد. مجلسی ، سفره ای و خونی و این مراسم همان است كه باد می خواهد و به وسیله همین هاست كه باد صاف و بینا می شود و شخص مبتلا در جرگه اهل هوا در می آید.

مراسم روز عاشورا
صبح روز عاشورا ، بعضی ها در خانه خود نخود پخته ، فرنی یا حلوا درست می کنند و به عنوان صبحانه برای شب زنده داران حسینیه می آورند.
مراسم عزاداری صبح روز عاشورا تقریبا از ساعت هشت صبح شروع می شود ، اما دیگر از سینه زنی و روضه خوانی خبری نیست. ملا از صبح تا ظهر با صدایی حزین و سوزناک “مقتل “ می خواند. در سالهای اخیر “مقتل عبدالزهرا “ می خوانند ، اما قبلا فقط “مقتل ابی محنف “ می خواندند.

موضوع مقتل خوانی در این روز ماجراهایی است که روز عاشورا بر امام حسین(ع ) اختصاص دارد و اوج مقتل خوانی است.
همین که ملا شهادت امام را بیان کرد ، از منبر پایین می آید. در این جا یک نفر از جای خود بلند می شود و در حالی که پرچمی را به حالت افقی در جلوی خود نگه داشته است ، با صدایی حزین شروع می کند و به خواندن و راه رفتن درحسینیه: ذوالجناح اقبل من المیدان خالی واویلا ، ای وای حسینا …

همه مردم از جای خود بلند می شوند و همراه ملا و پشت سر او ، داخل حسینیه ، شروع می کنند به دور زدن و بعد از هر بیت مرثیه خوان ، عبارت “ای وای حسینم واویلا ای وای حسینم" را تکرار میکنند. به این مراسم “ذوالجناح " ، به عزاداران ناهار می دهند.
بعد از ناهار همه به خانه هایشان می روند و عصر ، حدودا"سه ساعت قبل از نماز مغرب ، مجددا به حسینیه برمی گردند.

مراسم زار
برخی از محلیان جزیره كیش و بنادر و جزایر خلیج فارس ، بر این باورند كه زار خطرناك ترین و شایع ترین بادهاست. بیشتر مبتلایان «اهل هوا» گرفتار این باد هستند. زار را از گویشی كه دارد می شناسند كه از كدام سرزمین یا دیار آمده است. هر زار ، هنگامی كه خون می خورد سیر می شود و به زبان در می آید و از درون كالبد شخص مبتلا و با حنجره وی با بابا یا ماما صحبت می كند و می گوید كه از كدام دیار آمده است. به مبتلایان ، فرس یا مركب زار گویند. بیشتر فقرا «زار » می گیرند.

شخص مبتلا به زار باید مدتها توسط پزشك ، دوا درمان شده باشد. اگر معالجه نشد ، او را نزد ملای دعانویس میبرند. اگر هیكل بستن و دعاگرفتن هم كارگر نیفتد ، آن وقت نوبت بابا یا مامای زار است كه باید دست به كار شود. هنگامی كه بابا یا ماما احتمال داد كه شخص مبتلای یكی از زارها شده او را مدت هفت روز در حجاب و دور از چشم دیگران نگه می دارند. ابتدا بدن او را می شویند و سپس هفت روز مانع می شوند كه بیمار ، زن ، مرغ و سگ ببیند. در این مدت ، چشم هیچ زن ، چه محرم و چه نامحرم نباید به روی او بیفتد و اگر بیمار زن باشد ، او را از جلو چشم مردان دور می كنند.

تمام شبهایی كه بیمار در حجاب نگهداشته می شود ، ماما یا بابا معجون یا داروی مخصوص زاران را به تن وی می مالد. این دارو «گره كو» نامیده می شود كه از 21 ماده درست می شود. تمام 21 ماده را در گلاب خیس می كنند و هر شب به تن شخص مبتلا می كشند و مقداری هم به وی می خورانند.

مراسم طلاق
اگر بین زن و شوهر اختلاف افتاد و دو طرف حاضر به مصالحه نباشند طلاق صورت می گیرد و شوهر موظف است 17 یا 19 سكه طلا را كه در تعهد اوست به همسر سابق خود تحویل دهد. طلاق در میان محلیان كیش به ندرت اتفاق می افتد ، زیرا این عمل را ننگ میدانند. در گذشته بعضی مردان جزیره تا چهار همسر انتخاب می كردند ولی امروزه برخی از آنان دارای دو زن هستند.

مراسم عیدین
عید فطر و عید قربان كه بومیان آن را عیدین می نامند مانند عید نوروز از بزرگترین و باشكوه ترین اعیاد نزد بومیان جزیره است. صبح روز عید ساعتی قبل از شروع نماز بانگ "الصلوات یا عبادالله ، الصلوات یرحكم الله " مؤذن مردان را برای خواندن نماز به مسجد فرا می خواند. نماز عید برای مردان كیش به صورت جماعت خوانده می شود و در گذشته تمام مردان و پسران جوان و نوجوان در نماز عید شركت می كردند. زنان بومی نیز اعم از شیعه و اهل سنت نماز عید را در منزل می خوانند و سپس مقدمات پذیرایی میهمانان را فراهم می كنند.

نماز عید بنا بر عقیده بومیان باید در بیرون از محوطه آبادی برگزار شود. نماز اهل سنت در محوطه ای باز كه هم اكنون ساختمان شركت مهندسی در آن دایر شده است و نماز شیعیان در فضای باز واقع در روبروی بازار مریم كنونی برگزار می شود مكان ثابتی داشت. در سالهای اخیر عید اهل سنت در مسجد و نماز عید شیعیان در مسجد و گاه در فضای باز برگزار می شود. پس از پایان نماز شیعیان بومی به دیدار اهل قبور رفته و فاتحه می خوانند. عید فطر و قربان (عیدین) 3 تا 5 روز است و مراسم دید و بازدید در این روزها برگزار می شود. در این روزها گرفتن عیدی با پوشیدن لباس نو و آشتی عمومی مرسوم است.

در گذشته ، صبح روز عید پس از پایان نماز بعضی با صدای بلند به بقیه می گفتند:" تفضل الریوك العید" و به این ترتیب دیگران را برای صرف یك صبحانه مفصل به خانه دعوت می كردند. شبها نیز بسیاری از زنان تا صبح بیدار بودند و آشپزی می كردند. تا صبح در تمام كوچه ها بوی غذای عید می آید و سر و صدای شادی به گوش می رسد.

بومیان خود را موظف می دانند در روز عید رفتن به نزد بازماندگان خانواده های سوگوار كه به تازگی عزیزی را از دست داده اند را در اولویت قرار دهند. یك بخش ثابت از مراسم عید در نواختن موسیقی بود كه با طبل و نی انبونه ساز می زدند و با خواندن ترانه مردم را به پایكوبی دعوت می كردند. این مراسم در فضای باز انجام می شد و در میانه مراسم شخصی از گروه نوازندگان سینی بزرگی به دست می گرفت و هر كس به وسع خود سكه یا اسكناسی درون آن می انداخت كه به این مراسم " فرصت العید " می گفتند.