مقاله نوبل ادبیات، معروف و محبوب و مرموز!

فرانسه اولین کشوری است که این جایزه را دریافت کرده است. در سال 1901 یعنی در اولین دوره‌ای که نوبل رسما آغاز به کرد، سللی پرودومم یک مدال، یک دیپلم افتخار و مبلغی به عنوان جایزه نقدی دریافت کرد؛ جوایزی که تا امروز هم برای برندگان محفوظ مانده است.

تا سال 2017، جایزه نوبل ادبیات به 114 نفر اهدا شده است و مطابق رسم و عادت، هر سال بعد از اعلام این نام، کتاب‌های نویسنده مورد نظر در ایران چاپ یا تجدید چاپ می‌شوند. تعدادی از این 114 تن که برای مخاطب ایرانی نام آشنا باشند عبارتند از:رابیندرانات تاگور، رومن رولان، جورج برنارد شاو، یوجین اونیل،هرمان هسه، تی.اس.الیوت، آندره ژید، ویلیام فاکنر، برتراند راسل، سروینستون چرچیل، ارنست همینگوی، آلبر کامو، جان اشتاین بک، ژان پل سارتر، سامول بکت، پابلو نرودا، هاینریش بل، گابریل گارسیا مارکز، داریو فو، ژوزه ساراماگو، نجیب محفوظ، آلیس مونرو، پاتریک مودیانو، باب دیلن و کازو ایشی گورو.

جالب است بدانید در 1918 هیچکس شایسته دریافت این جایزه شناخته نشد و البته در سال قبل آن یعنی 1917 این جایزه دو برنده داشت که هر دو دانمارکی بودند؛ کارل آدولف گیل روپ و هنریک پونتوپیدان. البته در مجموع چهار مورد اتفاق افتاده که جایزه به دو نفر اهدا شده است یعنی در سال های 1904، 1917، 1966، 1974.

همچنین دو نفر تا امروز این جایزه را نپذیرفته‌اند؛ بوریس پاسترناک که البته از سمت کشورش شوروی سابق تهدید شده بود اگر به استکهلم برود دیگر نمی‌تواند بازگردد و سالها بعد پسرش جایزه را دریافت کرد و دیگری، ژان پل سارتر. خود سارتر در بیانیه‌ای همه شایعه‌ها را (از قبیل اینکه چرا قبل از من آلبر کامو این جایزه را گرفته؟ و یا این جایزه چیزی به اعتبار من نمی‌افزاید و ….) رد کرد و گفت دلیل اینکه جایزه را قبول نمی‌کند این است که به موقع از این جایزه با خبر نشده است. او دلیل شخصی خود را دوری جستن از امتیازها و عناوین عنوان کرد و دلیل عینی خود را اینطور عنوان کرد: نمی‌خواهم این جایزه به عنوان امتیاز نویسندگان غربی با یاغیان شرقی تلقی شود. سارتر طرفدار دوستی میان شرق و غرب با تمایل به پیروزی سوسیالیسم بود و به همین دلیل جایزه نوبل را دارای جهت‌گیری ارزیابی می‌کرد، به ویژه که تا آن زمان هنوز پابلو نرودا به عنوان بزرگترین شاعر امریکای جنوبی چنین جایزه‌ای را نبرده بود و البته سارتر آن زمان نمی‌دانست نرودا در سال 1971 این جایزه را دریافت خواهد کرد. باب دیلن، موسیقیدان آمریکایی نیز در سال 2016 از گرفتن این جایزه سرباز زد اما در سال بعد با تأخیری طولانی برای تحویل آن به استکهلم سفر کرد.

نکته‌ی آخر آن که نوبل ادبیات در سال ۲۰۱۸ اهدا نشد و آکادمی سوئد، دلیل آن را حفظ اعتبار جایزه نوبل پس از رسوایی جنسی به بار آمده عنوان کرد. در رسوایی یادشده، موضوع بر سرِ مردی به نام ژان-کلود آرنو است که به‌عنوان شخصیتی فرهنگی در سوئد شناخته می‌شود. او در رابطه نزدیک با آکادمی سوئد قرار دارد. روزنامه داگنس نوهتر چند ماه پیش‌تر گزارش داده بود که آرنو طی سال‌های اخیر، ۱۸ زن را که عضو آکادمی یا همسر و دختر اعضای آکادمی سوئد بوده‌اند، مورد آزار یا سوءاستفاده جنسی قرار داده‌است.

تاکنون چهارده زن توانسته‌اند جایزه نوبل ادبیات را، بیش از هر جایزه نوبل دیگری تصاحب کنند. در این میان، با در نظر گیری سال 2018، در هشت سال جایزه نوبل ادبیات به کسی اهدا نشده است (در سال های 1914، 1918، 1935، 1940-1943، 2018). تا به امروز کشورهایی که بیشترین برندگان جایزه نوبل در ادبیات را به خود اختصاص داده اند، عبارت هستند از کشور فرانسه با 16، پس از آن ایالات متحده با 12 و کشور انگلیس با 11 چهره شناخته شده. نکته جالب آن که این کشورها یعنی فرانسه، آمریکا و انگلیس دارای قوی‌ترین سینماها نیز هستند و همین موضوع بر پیوند عجیب و غریب بین سینما و ادبیات صحه می‌گذارد.