اولین سکانس از طرح ترافیک ۹۸

به گزارش «دنیای اقتصاد»، نسخه جدید طرح ترافیک تهران در آستانه یک سالگی قرار است بر اساس یافته‌های کارشناسی مورد بازبینی قرار گرفته و اشکالات آن برطرف شود. در ماه‌های گذشته معاونت حمل و نقل و ترافیک آمارهایی از موفقیت‌های این طرح ارائه کرده که نشان می‌دهد در برخی از ساعات و روزهای هفته، کیلومتراژ ترافیک کاهش یافته و بار ترافیک در محدوده مرکزی شهر سبک‌تر شده است. البته انتظار می‌رود پس از پایان دوره یک ساله اجرا، گزارش جامع ۱۲ ماهه از نتایج اجرای این طرح هم در داخل و هم خارج از محدوده طرح ترافیک منتشر شود.

در عین حال بررسی‌هایی که کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر تهران انجام داده و دبیر این کمیسیون، محمدعلی کرونی آن را با «دنیای اقتصاد» در میان گذاشته است، نشان می‌دهد این طرح دچار ضعف در برخورد با متخلفان است. گفته می‌شود در ماه‌های اخیر کسانی که بدون خرید مجوز روزانه به شکل غیرقانونی وارد محدوده طرح ترافیک شده‌اند، توسط پلیس راهنمایی و رانندگی اعمال قانون نشده‌اند و اگرچه بدهی آنها بابت عوارض تردد در این محدوده در حساب شهروندی آنها ضبط شده و قطعا در آینده وصول خواهد شد، اما عدم ثبت جریمه از سوی پلیس برای این افراد مهم‌ترین پاشنه آشیل طرح ترافیک ۹۷ بوده است. از این رو رفع این نقص که نشات گرفته از عدم هماهنگی کافی میان دو جزء اصلی مدیریت ترافیک یعنی پلیس راهنمایی و رانندگی و شهرداری بوده است، اقدام اول برای اصلاح طرح ترافیک در سال ۹۷ به شمار می‌آید.

ضعف در نحوه برخورد با متخلفانی که اقدام به ورود بدون مجوز به محدوده طرح ترافیک می‌کنند، نتیجه فقدان فهم مشترک درباره کم و کیف اجرای این طرح میان پلیس و شهرداری و از آن مهم‌تر، تفاسیری است که جزء دوم مدیریت ترافیک پایتخت یعنی پلیس راهور از قوانین بالادستی دارد. تفاسیری مبنی بر اینکه بابت تردد در یک محدوده شهری، صرفا باید یک نوع پرداختی از شهروندان مطالبه شود که می‌تواند عوارض تردد یا جریمه رانندگی باشد، سبب شده بود پلیس در ماه‌های اخیر متخلفان را جریمه نکند. این در حالی است که بر اساس اطلاعات موثق از درون مدیریت شهری، این محل اختلاف چندی پیش برطرف شده و در چند هفته اخیر بابت ورود بدون مجوز به محدوده طرح ترافیک علاوه بر اینکه بدهی به شهرداری از بابت عوارض تردد منظور می‌شود، از سوی پلیس نیز اعمال قانون می‌شود. اولین اصلاحیه طرح ترافیک ۹۸ به این ترتیب رقم خورده است.

محمدعلی کرونی، دبیر کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر تهران در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با اشاره به ضرورت اصلاح اشکالات نسخه فعلی طرح ترافیک برای اجرا در سال آینده، گفت: یک شاهد عینی برای اشکال طرح ترافیک، عدم تحقق درآمدهای نقدی مورد انتظار از اجرای آن است. به گفته وی، تا اول دی ماه امسال ۱۵۷ میلیارد تومان درآمد از محل عوارض پرداختی طرح ترافیک به‌صورت نقدی وصول شده است که اگر طلب ۳۵ میلیارد تومانی از ثبت‌نام شدگان در سامانه «تهران من» که حساب آنها در وقت تردد در محدوده طرح ترافیک شارژ کافی نداشته و در روزهای آتی وصول خواهد شد را به این رقم اضافه کنیم، میزان وصول درآمدها به حدود ۱۹۰ میلیارد تومان خواهد رسید. این در حالی است که معادل نقدی عوارضی با رقم ۳۵۰ میلیارد تومان در همین مدت، تردد غیرمجاز در محدوده طرح ترافیک صورت گرفته و لازم است ابزار موثر و کارآمدی برای دریافت این عوارض پیش‌بینی شود.

کرونی با تاکید بر اینکه اخذ عوارض طرح ترافیک از کسانی که تردد غیرمجاز بدون ثبت‌نام در سامانه تهران من دارند، باید از ضمانت اجرایی قوی برخوردار باشد، اظهار کرد: ریشه این مشکل عدم اعمال جریمه متخلفان از سوی پلیس راهنمایی و رانندگی بوده است. پلیس با نگاه حمایتی که دارد، بر این باور است که نمی‌توان بابت یک تردد، هم عوارض و هم جریمه از شهروندان دریافت کرد. از سوی دیگر عده‌ای از شهروندان با آزمون و خطا و اخذ گزارش خلافی پس از ورودهای غیرمجاز در ماه‌های قبل، به این موضوع پی بردند که اگر بدون ثبت نام و خرید مجوز روزانه وارد محدوده طرح ترافیک شوند، از سوی پلیس راهور اعمال قانون نمی‌شوند و خبری از جریمه نیست. در نتیجه به تخلف حریص شدند و همین موضوع سبب کاهش درآمد وصولی از محل اجرای طرح ترافیک در سال جاری شد.

دبیر کمیسیون عمران و حمل و نقل با بیان اینکه با این شرایط اگر در سال آینده محدوده زوج و فرد نیز مشمول اخذ عوارض شود، موفقیتی حاصل نخواهد شد، گفت: اگر این روند ادامه پیدا کند و اصلاحی صورت نگیرد، همچنان شاهد ترددهای غیرمجاز بدون پرداخت عوارض از سوی عده‌ای از شهروندان خواهیم بود و حتی ممکن است بر تعداد این افراد اضافه شود.

کرونی با تاکید بر اینکه راهکار اصولی این است که پلیس به کمک مدیریت شهری بیاید و همچون روال سال‌های گذشته، متخلفانی که بدون خرید مجوز وارد محدوده طرح ترافیک می‌شوند را جریمه کند، افزود: طرح ترافیک بدون ابزار «جریمه پلیس» موفق نخواهد شد. اگر موفقیت‌هایی در حوزه اجرای طرح «کاهش» نیز حاصل شده، به این خاطر است که پلیس متخلفان را جریمه می‌کند. این در حالی است که عوارض طرح ترافیک مانند سایر عوارض شهری همچون پسماند، نوسازی و خودرو ضمانت اجرایی قوی که مانع از به تعویق افتادن روند پرداخت آن از سوی شهروندان شود را ندارد و به همین خاطر پیش‌بینی ساز و کار وصول آن دشوار است. وی خاطرنشان کرد: شهرداری به سادگی می‌تواند عوارضی همچون عوارض سالانه خودرو را دریافت کند؛ اما آیا اگر برای پرداخت عوارض خودرو اقدام کنید، از شما پرداخت بدهی بابت عوارض طرح ترافیک مطالبه می‌شود؟ در حالی که از ابتدا قرار بود ساز و کاری برای این امر پیش‌بینی شود.

بررسی «دنیای اقتصاد» از مدیریت شهری نشان می‌دهد اشکال مذکور کاملا برطرف شده و پلیس از چندی پیش اعمال قانون ورودهای متخلفانه به محدوده طرح ترافیک را آغاز کرده است. به این ترتیب به نظر می‌رسد دست‌کم در این زمینه یک فهم مشترک میان پلیس و شهرداری شکل گرفته که می‌تواند به اجرای موفق‌تر از پیش طرح ترافیک کمک کند.

موضوع وصول عوارض شهری صرف‌نظر از عوارض تردد محدوده طرح ترافیک، سال‌ها است که در مدیریت شهری محل بحث است. به‌رغم اینکه در پشت قبوض صادره برای عوارض پسماند و نوسازی، قید شده که در صورت عدم پرداخت امکان قطع خدمات شهری همچون آب و برق برای شهرداری وجود دارد؛ اما به‌دلیل عدم استقرار ساختاری تحت عنوان دولت محلی در ایران به شکلی که تمام دستگاه‌های خدمات‌رسان همچون شرکت‌های توزیع برق و آب به‌عنوان زیرمجموعه شهرداری از این نهاد فرمان‌بری داشته باشند، هیچ گاه چنین ابزارهایی نتوانسته به‌عنوان ضمانت اجرایی وصول عوارض شهری کمک‌کننده باشد. نتیجه این ماجرا خود را به شکل انباشت بدهی معوق از بابت عوارض شهری اعم از عوارض پسماند، خودرو، نوسازی و این اواخر عوارض تردد در محدوده طرح ترافیک نشان دهد؛ به‌طوری‌که بدهی شهروندان بابت تردد در محدوده مرکزی شهر بیشتر از رقمی است که تاکنون تحت این عنوان وصول شده است.

در این میان علاوه بر ابزار جریمه قانونی از سوی پلیس راهنمایی و رانندگی، به نظر می‌رسد تغییر گفتمان مدیریت شهری نیز می‌تواند در وصول بیشتر این درآمدها کمک‌کننده باشد. بهتر است مدیران شهری به جای اینکه اعلام کنند قصد وصول درآمد از این محل را ندارند، گفتمان خود را تغییر دهند و این موضوع را با شهروندان در میان بگذارند که درآمد وصولی از این محل را صرف توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی خواهند کرد. در این صورت همراهی شهروندان با اجرای طرح ترافیک تقویت خواهد شد. اقدام دوم برای اصلاح طرح ترافیک در سال ۹۸، افزودن محدوده زوج و فرد به‌عنوان رینگ دوم اجرای طرح مذکور است که باید مسیر قانونی آن طی و موافقت شورای عالی ترافیک برای آن جلب شود. در این صورت شیوه غلط اعمال محدودیت تردد صرفا بر اساس شماره آخر پلاک خودرو نیز متوقف خواهد شد.

سومین اقدام برای اصلاح طرح ترافیک که از سوی کارشناسان پیشنهاد شده و مدیریت شهری پس از بررسی درباره آن تصمیم‌گیری خواهد کرد، فروش اعتباری مجوز طرح ترافیک با مکانیزم‌های تشویقی است. کرونی در این رابطه به «دنیای اقتصاد» گفت: یک نقص دیگر طرح ترافیک، عدم فروش مجوز بلندمدت آن (پیش‌فرض) به شهروندان عادی متقاضی است که هم موجب شکل‌گیری بازار سیاه در اوایل اجرای این طرح شد و هم از درآمد محقق‌شده ناشی از عوارض طرح ترافیک کاسته است. پیشنهاد کارشناسی این است که در عین وجود سازوکاری برای فروش روزانه و هفتگی مجوز طرح ترافیک، شرایطی نیز برای فروش مدت‌دار این مجوز به شهروندان عادی که متقاضی هستند، فراهم شود و حتی تخفیفاتی برای پرداخت یکجای بهای این عوارض در ابتدای سال برای کسانی که از میزان نیاز خود به مجوز دست‌کم برای مدت شش ماه پیش‌رو مطلع هستند، در نظر گرفته شود تا به این ترتیب میزان وصول نقدی درآمد از این محل افزایش یابد و امکان برنامه‌ریزی بلندمدت برای شهرداری بابت هزینه‌کرد این منابع فراهم شود.

چهارمین اقدام اصلاحی به منظور اجرای نسخه بهینه طرح ترافیک در سال ۹۸ که اخیرا کلید خورده، طراحی راهکارهای ساده پرداخت بدهی برای شهروندان است که طبق اطلاعات معاونت حمل و نقل و ترافیک، در روزهای اخیر توانسته بر میزان وصولی از این محل بیفزاید و قطعا در سال آینده نیز از حجم انباشت بدهی شهروندان می‌کاهد. در ماده هشت مصوبه شورای شهر تهران با موضوع اخذ عوارض طرح ترافیک که به تایید فرمانداری رسیده و در نتیجه جنبه قانونی پیدا کرده است، شهرداری می‌تواند بابت بدهی شهروندان از بابت تردد در محدوده طرح ترافیک، اخطار کتبی به منازل آنها ارسال کند. از آنجا که اولین سال اجرای طرح ترافیک جدید بوده و گروهی از شهروندان هنوز از کم و کیف آن به خوبی مطلع نشده یا ساز و کارهای پرداخت عوارض مذکور را نمی‌دانند، بدهی انباشته ایجاد شده است؛ چراکه شهروندان با این تصور که بدهی برای آنها ثبت نمی‌شود و رویه همچون سال‌های گذشته است، بعضا بدون اخذ مجوز وارد محدوده طرح ترافیک شده‌اند.

در سال‌های گذشته نیز شهروندان با جریمه ۲۰ هزار تومانی پلیس در صورت عدم خرید مجوز روزانه ۴۰ هزار تومانی طرح ترافیک روبه‌رو می‌شدند و چون بدهی برای آنها در جایی ثبت نمی‌شد، جریمه پلیس را که رقم کمتری دارد به خرید مجوز ترجیح می‌دادند؛ در نتیجه شاهد ترددهای غیرمجاز و پرتعداد در محدوده طرح ترافیک بودیم. اما پس از سال‌ها که این رویه حاکم بوده، امسال تمام عوارض مذکور در حساب شهروندان ثبت و ضبط شده و چون این اتفاق جدید است، عده‌ای با تصور اینکه رویه همچون سال‌های قبل است، همچنان از پرداخت بدهی خودداری می‌کنند. در عین حال برخی از شهروندان نیز اعلام کرده‌اند که با ساز و کارهای پرداخت بدهی خود به خوبی آشنایی نداشته‌اند.

اما همان‌طور که اشاره شد، اخیرا مدیریت شهری برای وصول مطالبات خود از بابت تردد در محدوده طرح ترافیک چند روش طراحی کرده تا فرآیند پرداخت بدهی را برای شهروندان تسهیل کند. یکی از این روش‌ها مراجعه به سامانه «تهران من» است. در این سامانه حتی پیش از ثبت‌نام یا ورود به سامانه شهروندی،‌ گزینه جدید پرداخت بدهی با استفاده از شماره قبض و شناسه‌ای که در این سایت برای آنها صادر می‌شود، میسر شده و به سادگی با هر کارت بانکی شتابی می‌توان از این طریق بدهی را پرداخت کرد. از این مسیر نیز طی حدود ۱۰ روز اخیر ۳۵۰ میلیون تومان از طلب شهرداری وصول شده و نشان می‌دهد بسیاری از بدهکاران بابت عوارض طرح ترافیک، پیگیر تسویه حساب خود هستند. همچنین اخیرا در یکی از مراکز معاینه فنی (بیهقی)، پایانه‌ای برای پرداخت بدهی طرح ترافیک جانمایی شده که در ۱۰ روز فعالیت آن حدود ۱۰۰ میلیون تومان از بدهی‌های معوق طرح ترافیک وصول شده است. این امکان به زودی در تعداد بیشتری از مراکز معاینه فنی فراهم خواهد شد.

شهرداری تهران همچنین در حال صدور قبوض ابلاغ بدهی شبیه قبوض عوارض پسماند و نوسازی برای بدهکاران طرح ترافیک است و قطعا شهروندان با مشاهده این اطلاعیه رسمی نسبت به پرداخت بدهی خود اهتمام خواهند کرد. اقدام پنجم برای اجرای بهتر طرح ترافیک در سال ۹۸ یک اقدام حقوقی و قضایی است که به‌صورت مشترک از سوی پلیس و مدیریت شهری در حال انجام است و طی آن قرار است خودروهایی که از «خط قرمز» تعریف شده برای تردد غیرمجاز در محدوده طرح ترافیک عبور می‌کنند، توقیف شوند. تردد بدون مجوز بیش از ۵۰ نوبت در محدوده طرح ترافیک یا معادل ریالی آن یعنی بدهی بیش از یک میلیون تومانی بابت عدم پرداخت عوارض این طرح به توقیف خودرو منجر خواهد شد و اکنون فرآیند اخذ دستور توقیف خودرو از دستگاه قضایی در حال طی شدن است، چراکه این شهروندان ثابت کرده‌اند به تکرار تخلف مصر هستند.

وصول بدهی شهروندان از بابت عوارض ورود به محدوده طرح ترافیک همزمان با دریافت عوارض سالانه خودرو نیز اقدام ششمی است که به زودی عملیاتی می‌شود. هرچند طبق وعده‌های مدیریت شهری انتظار می‌رفت در همان ماه‌های ابتدایی اجرای طرح ترافیک ۹۷ این برنامه عملیاتی شود، اما موضوع با تاخیر در دستور کار قرار گرفت. با این حال اصلاحات مذکور در زمستان امسال زمینه‌ساز اجرای تکامل‌یافته‌تر طرح ترافیک در سال ۹۸ خواهد بود. فرآیند اتصال سامانه‌ها به منظور نمایش توامان این بدهی همراه با بدهی عوارض خودرو در دفاتر خدمات الکترونیک شهر در حال طی شدن است. البته در برخی از دفاتر این فرآیند آغاز شده اما به زودی بستر فناوری آن به‌طور کامل فراهم و فراگیر خواهد شد. منشا تاخیر در این زمینه عدم یکپارچگی در فرآیندها در مجموعه مدیریت شهری است. در حالی که وصول عوارض طرح ترافیک بر عهده معاونت ترافیک است، اداره کل وصول درآمدها در معاونت مالی و اقتصادی شهرداری ماموریت وصول سایر عوارض شهری را بر عهده دارد. دفاتر خدمات الکترونیک نیز به نوعی زیرمجموعه معاونت شهرسازی و معماری به شمار می‌آیند. این ماجرا سبب شده تاکنون یکپارچگی برای اخذ همزمان تمام بدهی شهروندان بابت انواع عوارض فراهم نشود که البته فرآیند مذکور در حال اصلاح است.

هفتمین و آخرین اقدام برای اصلاح طرح ترافیک و طراحی نسخه تکامل‌یافته‌ این طرح برای اجرا در سال آینده، از سوی کارشناسان پیشنهاد شده است. دیدگاه کارشناسان این است که باید همچون تجربه دیگر کشورهای موفق در زمینه وضع عوارض تردد، ارقام پیش‌بینی شده برای تردد در محدوده طرح ترافیک بر اساس تعداد دفعات تردد تعریف شود. به این ترتیب افرادی که در تمام ساعات اجرای طرح ترافیک در این محدوده پیمایش دارند، عوارض بیشتری نسبت به کسانی که پیمایش کمتری دارند خواهند پرداخت. همچنین خوب است نقشه محدوده طرح ترافیک با توجه به شرایط روز ترافیکی مورد بازبینی قرار گرفته و در صورت نیاز اصلاح شود.