حقایقی درباره نقاشی های لاکی در ایران

پاپیه ماشه اساساً واژه ای فرانسوی است در فرهنگهای لغات به معنی کاغذ فشرده شده آمده است و معمولاً به اشیای مقوایی که سطح آنها به وسیله ی مینیاتور تزئین و با لاک مخصوص پوشش یافته است اطلاق می شود. سابقه ی این هنر که در گذشته نقاشی روغنی یا نقاشی لاکی نامیده می شد،مشخص نیست.

لیکن در آثار موجود در موزه های داخلی و خارجی و همچنین مجموعه های خصوصی چنین اشتباه می شود که تا بعد از دوره ی سلجوقیان کلیه کتابهای خطی ایرانی دارای جلد چرمی ساده یا جندلی و فاقد هرگونه تزئینات اسلامی بوده است. ولی اسناد معتبری در دست است که نشان می دهد این هنر در دوره ی صفویه در ایران رواج داشته و به موازات سایر انواع صنایع دستی شکل گرفته و تکامل پیدا کرده است.

به دلیل اینکه روی اشیاء ساخته شده به روش پاپیه ماشه را نقاشی می کردند و سپس با یک لایه ماده ی جلا دهنده می پوشاندند به این هنر نقاشی لاکی نیز می گفتند.

شیوه نقاشی لاکی

«در دایره المعارف هنر آمده:نقاشی لاکی (نقاشی زیر لاکی) نوعی نقاشی آبرنگ بر روی اشیاء مقوایی همچون قلمدان، جلد کتاب، قاب آئینه، رحل قرآن، جعبه ی آرایش، ورق بازی، سینی است که رویه ی آن با ماده ی جلا دهنده [لاک] پوشانیده می شود.

این اسلوب با کمابیش اختلاف، در برخی هنرهای سنتی چین، هند، ایران و نقاط دیگر متداول بوده است. در ایران از اواخر سده ی یازدهم هجری به خصوص در هنرهایی چون قلمدان نگاری،رایج شد. قلمدان نگاران به پیروی از سلیقه ی خریداران، بیشتر به نقاشی گل و مرغ و فرنگی سازی می پرداختند (با این حال، قلمدانهایی به شیوه ی ایرانی سازی نیز در دست است.) در اغلب موارد، فاصله ی میان مجالس نقاشی شده را با نقوش گیاهی، قطعات خوشنویسی و یا تذهیب می آراستند. از هنرمندان این رشته می توان علی اشرف و آقا نجف را نام برد.

نقاشی لاکی در حقیقت از بطن نگارگری ایران بیرون آمد و میدان عمل وسیع تر و متنوعی را در اختیار نگارگران گذاشت. بیراه نیست که با افول و انحطاط نگارگری و کتاب آرایی ایران ، نقاشی لاکی رونق بیشتری یافت. در این نوع نقاشی، نقاش می توانست زوایای دید دیگری را تجربه کند.

نقاشی لاکی با جلدسازی چرمی شروع شد و در طراحی روی چرم و کاغذ در آستر بدرقه از شبکه بندی با بریدگیهای توری مانند استفاده کردند. بعدها با استفاده از خمیر کاغذ و چسب (پاپیه ماشه) و قالبهای چوبین ، سطح شی مورد نظر را برای نقاشی زمینه سازی می کردند و در پایان ، سطح نقاشی شده را با پوسته ای ضخیم از مخلوط روغن بَزرَک ، سندروس و روغن جلا می پوشاندند و نقاشی جلوه ای چون نقاشی رنگ روغن پیدا می کرد.

از این نوع نقاشی در روی قلمدانها ، جلد کتابها ، قاب آیینه ها، رحل قرآنها، جعبه ی جواهرات، درهای منقوش و محکوک، قابهای تخته ای، کمانهای رزمی و تزئینی، ورقهای بازی بهره می گرفتند.

نخستین قلمدان نگاری به سال 1106هـ.ق و با رقم ” یا صاحب الزمان” از محمد زمان ، محفوظ در موزه ارمیتاژ سن پطرزبورگ شناخته شده است.

نقاشی لاکی دوره قاجار

نقوشی که در قلمدانها به کار می رفت سه نوع بود:

1- نقوش گل و مرغ بر سطح رویی و یا دو جناح قلمدان که با یک منظره طبیعی ترکیب شده بود.

2- نقوش گل و بته ای همراه با طوماریهای پیچکی و گیاهی با شاخه های شکوفان

3- نقوش آمیخته با اسلیمیها و صحنه های تصویری با شیوه فرنگی سازی . این نوع قلمدان نگاری بیشتر از دو مورد یاد شده ، رواج داشت.

هرچند شیوه نقاشی لاکی با محمد زمان و در دوره صفوی شروع شد و در دوره افشاریه و زندیه با آثار هنرمندانی چون علی اشرف، محمدهادی و محمد صادق ادامه پیدا کرد اما در دوره قاجاریه بود که به شیوه ای پرتجمل و فاخر تبدیل شد.

عناصر ترکیب دهنده ی آن قاعده مند گردید و تناسباتی موزون پیدا کرد و مردان و زنان جامه ی دوره قاجار بر تن کردند.

یکی از زیباترین آثار این دوره صندوقچه ی جواهرآلات با رقم میرزابابا در سال 1218هـ.ق است که در آن نقش گل و مرغ بیش از پیش چشمگیر شده است.

نقش مایه های نقاشی لاکی در دوره قاجار پرمایه تر شد و در آن از بته های گلدار مکرر ، به خصوص گل سرخ، گل میخک صد پر ، سنبل ، شکوفه های میوه ، پرندگان و پروانه ها ، دسته گلهای مختلط ، گل زنبق، ترکیب بندیهای ساده با نقوش سپری و ترنجی به کار رفت.

نقاشی لاکی در دوره قاجار از نظر کمی و کیفی تحولی درخور یافت. در حقیقت رونق نقاشی لاکی و مینایی در این دوره معلول انحطاط کتاب آرایی بود.

در دوره فتحعلی شاه هنرمندانی چون مهرعلی، میرزابابا، سیدمیرزا و عبدالله خان، قلم موی خود را دیگر در نگاره های کتابها به کار نگرفتند بلکه به جای آن در نقاشیهای لاکی و مینایی و رنگ روغن به کار بستند .

آشنایی با نقاشی لاکی

در این دوره شهرهای تهران، اصفهان و شیراز از مراکز تولید آثار نقاشی لاکی و مینایی بود. بر موضوعات این نوع نقاشی ، مضامینی چون صحنه های درباری، صحنه ی جنگ، صحنه های اساطیری و تاریخی و شکار و داوری اخروی و منظره پردازی و اناوع و اقسام گل و مرغ افزوده شد.

یکی از زیباترین جلدهای این دوره جلدی بود که فتحعلیشاه ساخت آن را برای خمسه نظامی شاه طهماسبی سفارش داد و سید میرزا و محمدباقر آن را در سال 1245هـ.ق اجرا کردند.

از نقاشان مطرح این دوره نجفعلی و سه فرزندش محمد کاظم، جعفر و احمد و برادرش محمد اسماعیل بودند که نقاشی لاکی نیمه دوم سده سیزدهم هجری را در اختیار خود داشتند و منوچهرخان، حاکم اصفهان از آنها حمایت می کرد.

در این زمان یک خانواده دیگر نیز در اصفهان در نقاشی لاکی شهرت داشت یعنی خانواده امامییها. نصرالله امامی و رضا امامی آثار لاکی زیبایی با مضمون گل و مرغ در قاب آیینه ها و قلمدانها و جعبه ها پدید آوردند.

در شیراز نیز هم زمان با آنها، آقابزرگ شیرازی به نقاشی لاکی اشتغال داشت و نامی صاحب شهرت در این نوع نقاشی خصوصا در چهره پردازی از رجال مشهور به صورت لاکی داشت.

در دوره ناصری نقاشی لاکی متحول شد و نقش مایه هایی چون شکوفه های فندق ، گوزنها و طوطیها، صحنه هایی از زندگی روستایی، دسته گلهای آزاد، پیکره هایی با جامه های آخرین مد اروپایی و مردان با ریش تراشیده ، زنان با دامنهای پرچین و حجیم و ماخوذ از اروپا وارد آن گردید.

ورود فراوان تصاویر اروپایی و نشریات فرنگی راه را برای اقتباس وسیع از نقش مایه های آن گشود و تکار یکنواخت ترکیب بندیها و نقش مایه ها را به وجود آورد.

در این دوره توجه به شمایل نگاری امام علی (ع) و حسنین (ع) در نقاشیهای لاکی بیان کننده رویکردی جدید در نقاشی اسلامی بود.

نقاشی لاکی با طلیعه ی عصر جدید که از دوره مشروطیت شروع شد رو به افول گذاشت تا اینک کاملا متروک گردید

توافق نامه کاربری

به مورف خوش آمدید. شما ضمن استفاده از مورف (شامل www.morf.ir و سایر سایت‏ها، خدمات و ابزارهای مرتبط با آن)، موافقت خود را با شرایط و تعهد به انجام مفاد توافق‏نامه ‏ای که توسط شرکت سنارایانه یکتا تعیین شده، به شرح زیر اعلام کرده‏ اید.

پیش از اینکه عضو مورف شوید یا از خدمات و ابزار سایت مورف استفاده کنید، لازم است که تمام شرایط و ضوابط مرتبط با این توافق‏نامه کاربری و نیز سیاست حفظ حریم شخصی را به دقت مطالعه و موافقت خود را با آن اعلام کنید. با قبول این توافق‏نامه کاربری، شما پذیرفته ‏اید هر زمان که از سایت‏ها و خدمات مورف، یا از ابزارهایی که در دسترس کابران قرار داده شده تا با آن از خدمات سایت‏های مورف بهره‏ مند شوند، استفاده کنید، مفاد توافق‏نامه کاربری و سیاست حفظ حریم شخصی مصداق یافته و لازم ‏الاجر است.

استفاده از مورف

قرارداد و توافق نامه کاربری مورف بر اساس قوانین جمهوری اسلامی ایران تدوین شده است.

با ارسال یک آگهی در سایت مورف، مسئولیت حقوقی کامل مضمون آن و بررسی صحت و مطابقت آن با قوانین و یا اخلاق حسنه و عرف اسلامی به عهده شما خواهد بود، و در ضمن، شما پیشاپیش موافقت خود را با شرایط عنوان شده در زیر اعلام کرده‏ اید: هنگامی که یک آیتم را در سایت مورف وارد می‏کنید، فهرست‏ های شما به سایت‏ مورف ارسال می‏شود. فهرست شما ممکن است بر اساس حروف کلیدی یا دسته‏ بندی برای چند ساعت قابل جستجو نباشد (یا بعضی مواقع تا 24 ساعت)، بنابراین مورف نمی‏تواند مدت زمان دقیق فهرست‏ بندی را تعیین و تضمین کند. فهرست‏ بندی شما در نتایج جستجو نمایش داده می‏شود و نتایج آن، بستگی به فاکتورهای مشخص شامل فرمت فهرست ‏بندی، عنوان، زمان، کلمات کلیدی، قیمت و غیره دارد.

تا زمانی که از سایت‏ها، خدمات و ابزارهای مورف استفاده می‏کنید، نمی‏توانید:

آگهی‏ هایی که مرتبط با کالا و خدمات غیرمجاز

عدم رعایت قانون، اخلال در حقوق شخص ثالث و یا سیاست‏های مورف و یا مخالف با قوانین موضوعه و یا اخلاق حسنه و عرف اسلام باشد درج کنید.

موارد ممنوعیت و یا محدودیت استفاده از مورف

بدون ایجاد محدودیت در روش‏های برخورد در حیطه قانون و اختیارات اداره این سایت، در صورتی که به این نتیجه برسیم که کاربری مشکل ایجاد می‏کند یا الزامات قانونی خود را زیر پا می‏گذارد، به حقوق معنوی و یا قانونی شخص ثالث تجاوز می‏کند، یا نسبت به تعهدات خود و نفس سیاست‏های ما متناقض عمل می‏کند، می‏توانیم خدمات و حساب کاربردی کاربر را محدود کنیم، به تعلیق درآوریم و یا آن را مسدود کنیم، به گونه ‏ای که از دسترسی وی به سایت‏ها و دیگر مضامین، خدمات و ابزارهایمان ممانعت به عمل آورده، به تأخیر بیاندازیم یا مضامین او را حذف کنیم، همچنین به منظور جلوگیری از ورود کاربر به سایت و دور نگه داشتن او از فضای سایت، اقدامات لازم فنی و قانونی انجام می‏شود. به علاوه، ممکن است، در شرایط مناسب و به صلاحدید خودمان، اکانت‏های کاربرانی را که نسبت به حقوق معنوی و قانونی شخص ثالث تخطی کرده و این عمل را تکرار کنند، به حالت تعلیق در آوریم و یا مسدود کنیم. ما همچنین حق لغو کردن اکانت های تأیید نشده یا اکانت هایی که برای مدت طولانی فعال نبودند، بهبود، ویرایش یا توقف فعالیت سایت‏ها، خدمات و ابزارهای مورف را نزد خود محفوظ نگه می‏داریم. لذا ضمن قرارداد حاضر و عقد خارج لازم کاربر به ما وکالت با اسقاط حق عزل اعطاء کرده، تا بنا به تشخیص ما، هر یک از موارد بیان شده در بالا اعمال شود و حق هرگونه اعتراض و ادعایی را از خود سلب کند.

شما موافقت کرده ‏اید و تعهد داده‏ اید که از روبات، اسپایدر، اسکریپر یا سایر وسایل اتوماتیک جهت دسترسی به سایت به هر دلیلی و یا قصدی بدون دریافت مجوز صریح و کتبی ما استفاده نکنید.

همچنین شما موافقت کرده و تعهد داده اید تا موارد زیر را انجام ندهید:

هر عملی (به صلاحدید خودمان) که تحمیل کند یا ممکن است بی دلیل، ناخواسته یا بطور نامناسب فشار زیادی را به زیرساختار سازمان ما تحمیل کند.

کپی، خلق مجدد، ویرایش، ساختن کارهای بدلی و نشئت گرفته از آن، توزیع کردن، یا نمایش عمومی هر مضمونی (به جز برای اطلاع شما) از سایت‏ها، بدون اینکه از پیش، مجوز صریح و مکتوب مورف و یا شخص ثالث مربوطه را دریافت کرده باشید

ایجاد مزاحمت یا تلاش برای ایجاد مزاحمت در فعالیت سایت‏ها، خدمات یا ابزارها، یا هرگونه فعالیتی که در ارتباط با اداره کردن سایت‏ها، خدمات یا ابزارها باشد

محدودیت نکات قابل توجه در میزان مسئولیت‏های مورف

مورف در قبال محتوا، فعالیت‏ها یا عدم فعالیت‏ها، و آگهی‏ هایی که کاربران در سایت قرار داده‏ اند، هیچ مسئولیتی نمی‏پذیرد. شما سایت ما را به عنوان فضایی که به هر کسی این امکان را می‏دهد تا درباره هر چیزی، در هر زمانی، و از هر جایی تبلیغ کند، خواهید شناخت. ما در معاملات واقعی میان خریداران و فروشندگان شرکت نمی‏کنیم. ما هیچ کنترلی روی کالای تبلیغ شده از هیچ نظر، اعم از کیفیت و استاندارد و رعایت قوانین گمرکی و غیره و نیز درستی یا قانونی بودن موارد یا خدماتی که در آگهی به آن‏ها اشاره شده، و واقعیت یا صحت مضامین یا آگهی‏ های کاربران نداشته و مسئولیت بررسی و تحقیق راجع به آن‏ها با خود کاربران است. این سایت صرفاً محلی برای درج آگهی‏ ها است.

ممکن است لینک‏هایی از طریق سایت‏ مورف به سایت‏ها و یا مضامین و یا فایل‏هایی که در کنترل مورف نیستند، از سوی شخص ثالث در اختیار بینندگان آگهی قرار داده شود. این نوع لینک‏ها صرفاً به منظور معرفی آیتم و به عنوان مرجع در اختیار بینندگان قرار داده شده، و به هیچ وجه به قصد پشتیبانی با صحه گذاشتن بر سایت وابسته یا عملکرد آن نبوده و همچنین حاوی تائیدیه یا ضمانتی مبنی بر صحت اطلاعات عنوان شده در چنین سایت‏هایی نیست. مورف هیچ مسئولیتی در قبال چنین سایت‏ها، فایل‏ها و مضامینی که از طریق لینک‏های قرار داده شده در سایت‏ مورف به آن‏ها دسترسی می یابید، ندارد. به علاوه مورف، به هیچ وجه خدمات یا محصولات ارائه شده در این سایت‏ها یا مضامین چنین خدمات و محصولاتی را که از طریق لینک‏های قرار داده شده در مورف به آن‏ها دسترسی دارید، تضمین نمی‏کند.

ما نمی‏توانیم دسترسی مطمئن و پیوسته به سایت‏ها، خدمات یا ابزارهای‏مان را ضمانت کنیم؛ چرا که عملکرد سایت‏ها، خدمات یا ابزارهای ما، ممکن است در اثر فاکتورهای بیشماری که خارج از کنترل ما هستند، دچار اختلال شود. بنابراین، تا جایی که قانون مجاز دانسته، ما کلیه ضمانت‏ها، مفاد و شرایط ضمنی را مستثنی کرده‏ایم. ما هیچ مسئولیتی در قبال از بین رفتن پول، ضرر و زیان، حسن نیت یا اعتبار، یا هرگونه خسارت خاص، غیرمستقیم یا ناشی از ناتوانی شما - چه مستقیم باشد یا غیر مستقیم - در استفاده از سایت‏ها، خدمات یا ابزارهایمان نمی‏پذیریم.


حریم شخصی

ما اطلاعات شخصی را بدون کسب موافقت صریح شما، به شخص ثالثی برای به کارگیری در اهداف بازاریابی نمی‏فروشیم یا اجاره نمی‏دهیم. ما از اطلاعات شما فقط مطابق با آنچه که در سیاست حفظ حریم شخصی مورف توضیح داده شده، استفاده می‏کنیم. ما حفاظت از حریم شخصی کاربران را به عنوان یک اصل اجتماعی مهم به حساب می‏ آوریم. اطلاعات شما در رایانه‏ هایی که توسط سیستم‏ های امنیتی فیزیکی و مجهز به تکنولوژی‏های پیشرفته محافظت شده، ذخیره و پردازش می‎شود. به علاوه این رایانه ‏ها در موقعیت‏های گوناگون جغرافیایی واقع شده‏ اند. شما می‏توانید به اطلاعاتی که در اختیار ما قرار داده‏ اید دسترسی داشته و آن‏ها را ویرایش کنید. در صورتی که نسبت به انتقال اطلاعات خود یا استفاده از آنها به ترتیب مذکور معترض هستید یا رضایت ندارید، لطفاً از خدمات ما استفاده نکنید

عمومی

مورف و وابستگان، کارمندان، مدیران، شرکاء و توزیع ‏کنندگان رسمی مورف هیچ مسئولیت قانونی و اخلاقی در قبال خدماتی که از طریق سایت‏ مورف توسط اشخاص ثالث ارائه می‏شوند، یا برای فهرست‏ ها و مضامینی که توسط اشخاص ثالث تهیه شده، و آگهی می‏شوند، ندارد و صرفاً در حدود قانون، آگهی‏ های اشخاص ثالث را درج می‏کند.

اگر هر بندی از این توافق‏نامه، مطابق قانون نامعتبر یا اجرا نشدنی باشد، چنین بندی باید مجدداً بررسی شده و باقی شروط و ضوابط به قوت خود باقی هستند. ما این توافق‏نامه را به صلاحدید خود، طبق بخش اطلاعیه‏ ها ممکن است، تغییر دهیم. بالای صفحه فقط مربوط به اهداف رجوعی است و گستره یا وسعت این قسمت را محدود نمی‏کند. عدم اقدام قانونی ما نسبت به نقض قوانین توسط شما یا سایر افراد به این معنا نیست که ما از حق خود نسبت به برخورد با نقض قوانین گذشته‏ ایم و عمل مغایر با قوانین با برخورد متعاقب مواجه نخواهد شد. در عین حال، ما تضمین نمی‏کنیم در قبال کلیه موارد نقض قوانین توافق نامه، موارد ذکر شده را اجرا کنیم.

به جز بیانیه ‏های صریحی که به گونه ‏ای دیگر عنوان شدند، اطلاعیه‏ های قانونی باید به نشانی ایمیلی که شما حین ثبت نام وارد کردید، فرستاده شوند. اطلاعیه باید حداکثر ظرف 24 ساعت پس از ارسال ایمیل، دریافت شود، مگر اینکه قسمت ارسال مطلع شود که نشانی ایمیل داده شده، نامعتبر است. در این حالت، ما توسط نشانی ‏ای که هنگام ثبت نام، وارد کرده‏ اید، به شما اخطار قانونی می‏دهیم. در چنین مواردی، به صورت پیش فرض، اخطار باید 3 روز پس از تاریخ ارسال آن، دریافت شده باشد.

ممکن است در هر زمانی، این توافق نامه تغییر کند یا اصلاح شود که موارد اصلاح شده در مورف اعلام خواهد شد. به غیر از موارد استثنایی، کلیه اصلاح‏ها یا موارد تغییر یافته، از زمان تاریخ انتشار خود لازم الاجرا هستند.

در صورت هرگونه پیشنهاد اینجا کلیک کنید.