سهشنبه ۱۱ دی ۱۴۰۳
در سراسر جهان، جشن کریسمس منعکس کننده فرهنگ و سنت های محلیشان است. این جشن ها می تواند با توجه به جنبه های مختلف داستان قومیتی، به نحو حیرت انگیزی از کشوری به کشور دیگر متفاوت باشد اما آیا شما در حال جشن گرفتن "شنگ دان" در چین یا پر نول در فرانسه را دیدید که چه شگفتی و جادوی زیبایی را دارد؟ در ادامه این بخش از نمناک نگاهی به سنت های کریسمس در کشورهای اطراف دنیا، از سوئد تا استرالیا، از انگلستان به چین می اندازیم.
سنت کریسمس در استرالیا در 25 دسامبر در طی تعطیلات تابستانی وجود دارد، بنابراین بسیاری از جشن های کریسمسی در فضای باز برگزار می شوند. محبوب ترین رویداد فصل کریسمس کارول توسط نورهای شمع است. مردم شب ها برای روشن کردن شمع و خواندن سرود کریسمس بیرون می آیند. ستارگان در بالا می درخشند و مناظر و صداهای کنسرت عالی در فضای باز به گوش می رسند.
تعداد کمی از مسیحیان در چین، "شنگ دان جیه" نام دارد، به معنای جشنواره مقدس تولد. خانه های خود را با گل همیشه بهار، پوسترها، و زنجیره های کاغذ رنگی تزئین می کنند. خانواده ها یک درخت کریسمس به نام "درخت نور" می آورند و آن را با فانوس های زیبا، گل ها و زنجیره های کاغذی قرمز که نماد شادی هستند، تزئین می کنند. آنها کاغذهای قرمز را می برند و پنجره ها را تزئین می کنند، و همچنین با فانوس های کاغذی روشن می کنند.
سنت کریسمس در اتیوپی از تقویم جولین قدیمی پیروی می کند، بنابراین اتیوپی ها در روز 7 ژانویه کریسمس را جشن می گیرند. جشن ارتودوکس هاب اتیوپی ها، گانا نامیده می شود. روزی است که خانواده ها به کلیسا می روند.
همه لباس سفید می پوشند و بیشتر مردم اتیوپی یک شامای سنتی می پوشند - یک پوشش پنبه ای سفید و نازک با نوارهای رنگی روشن در انتهای آن. دوازده روز پس از گانا، در روز 19 ژانویه، اتیوپی ها این جشن سه روزه را به نام تیمکات آغاز می کنند، که تعمید مسیح را جشن می گیرد.
سنت کریسمس در انگلستان سرد، مرطوب و مه آلود است. روز قبل از کریسمس برای خانواده ها در انگلستان خیلی شلوغ است. آن ها هدایا، شیرینی ها، و جوراب های آویزان بالای بخاری را بسته بندی می کنند. سپس همه در اطراف درخت جمع می شوند و شخصی داستان تعطیلات کلاسیکی می گوید:" بچه ها یک نامه برای پدر کریسمس می نویسند و نامه خود را در شومینه می گذارند تا بابانوئل بتواند از دودکش خارجشان کند. پس از آن که بچه ها در شب قبل کریسمس می خوابند، و صبح کریسمس مبارک فرا می رسد.
سنت جشن کریسمس در فرانسه، در 5 دسامبر آغاز می شود که سنت عید نیکولاس است، اما شب کریسمس زمانی برای جشن کریسمس فرانسه است. ناقوس کلیسا طنین انداخته می شود و صدای آواز دسته جمعی فرانسوی به نام نوئلز را می خوانند. در روز کریسمس خانواده ها به کلیسا می روند و سپس از یک جشن فراوان غذاهای عالی لذت می برند که با بوچه نوئل سنتی تمام می شود، کیک پر شده از باترکریم به شکل لوگوی یول.
سنت های کریسمس در آلمان در سراسر ماه دسامبر آماده می شود. یکشنبه چهارم پیش از کریسمس، افراد تاجی از شاخه های صنوبر یا کاج را تشکیل می دهند که چهار شمع رنگی دارد. آن ها هر یکشنبه یک شمع را روی حلقه قرار می دهند، آهنگ های کریسمس می خوانند، و شیرینی های کریسمس می خورند. در هفته های پیش از کریسمس، خانه ها پر از بوی شیرینی و پخت نان شیرین، کیک پر شده از میوه های شیرین، و شیرینی های تند به نام لبوچون می شوند.
کودکان در هلند مشتاقانه منتظر ورود سینترکلاس در روز ششم دسامبر هستند. سینترکلاس یک اسقف مهربان است. او ردایی سرخ می پوشد و تاجی بلند و نوک تیز بر سر دارد. سینترکلاس هر زمستان با کشتی از اسپانیا به بندرگاه آمستردام سفر می کند. او یک اسب سفید و یک کیسه بزرگ پر از هدیه برای بچه ها می آورد.
خانواده ها عید سنت نیکلاس را جشن می گیرند. عید نیکلاس در خانه ها با غذای خوب، شکلات داغ و یک لتربنکت ، کیک که به شکل اولین حرف نام خانوادگی است، جشن گرفته می شود.
فصل کریسمس در ایتالیا اولین یکشنبه از میلاد مسیح است که چهار یکشنبه قبل از کریسمس است. نمایشگاه های کریسمس به همراه موسیقی تعطیلات و آتش بازی همراه هستند. خانواده ها به بازارهای کریسمس می روند تا برای دیدن هدایا و چهره های جدید صحنه خرید کنند.
بعضی از خانواده ها درخت کریسمس را برپا کردند و آن را تزیین می کنند. خانواده ها صحنه پرسپیو را می چینند و یا دوباره درستش می کنند در روز نوونا. آنها هر صبح و عصر روز قبل پرسپیو جمع می شوند و برای دعا شمع روشن می کنند.
هوا در زمان کریسمس در مکزیک گرم و ملایم است. خانواده ها به خاطر هدایا، زیورآلات و چیزهای خوب برای خوردن در غرفه های بازار به نام پوستوس خرید می کنند.
خانه هایشان را با گل های سوسن و همیشه بهار تزئین می کنند. اعضای خانواده طراحی های پیچیده ای را در کاغذها برای ساخت فانوس ها و یا farolitos ها درست می کنند. آن ها درون این شمعدان ها شمع قرار می دهند و سپس آنها را در پیاده روها و روی پشت بام ها و دیواره ای بیرونی قرار می دهند، تا شهر را با روح کریسمسی روشن کنند.
کریسمس در 8 دسامبر در اسپانیا آغاز می شود و یک هفته برگزار می شود. کلیساها و بازارها در سراسر فصل کریسمس با گل های همیشه بهار تزئین می شوند.
تمبور، جغجغه کدو، کاستنیتس، و گیتار کوچک برای به فروش رساندن آواز و رقص در خیابان ها به فروش گذاشته می شوند.
کودکان از خانه ای به خانه دیگر می روند و شعرها و یا سروده ای مذهبی را برای شیرینی، اسباب بازی و یا ابزارهای کوچک می خوانند.
جشن کریسمس در روز 13 دسامبر با روز سنت لوسیا آغاز می شود که قدیس حامی نور را جشن می گیرند. دختر بزرگ تر قبل از طلوع آفتاب از خواب بیدار می شود و به عنوان "ملکه نور" در لباس سفید ظاهر می شود. تاجی از برگ بر سر دارد.
با خواندن شعر "سانتا لوسیا"،ملکه لوسیا به تمام اتاق خواب ها می رود تا به هر یک از اعضای خانواده قهوه تعارف کند. بچه های کوچک تر هم کمک می کنند. همه اعضای خانواده به انتخاب درخت کریسمس فقط یک روز قبل از کریسمس کمک می کنند.
پاپیه ماشه اساساً واژه ای فرانسوی است در فرهنگهای لغات به معنی کاغذ فشرده شده آمده است و معمولاً به اشیای مقوایی که سطح آنها به وسیله ی مینیاتور تزئین و با لاک مخصوص پوشش یافته است اطلاق می شود. سابقه ی این هنر که در گذشته نقاشی روغنی یا نقاشی لاکی نامیده می شد،مشخص نیست.
لیکن در آثار موجود در موزه های داخلی و خارجی و همچنین مجموعه های خصوصی چنین اشتباه می شود که تا بعد از دوره ی سلجوقیان کلیه کتابهای خطی ایرانی دارای جلد چرمی ساده یا جندلی و فاقد هرگونه تزئینات اسلامی بوده است. ولی اسناد معتبری در دست است که نشان می دهد این هنر در دوره ی صفویه در ایران رواج داشته و به موازات سایر انواع صنایع دستی شکل گرفته و تکامل پیدا کرده است.
به دلیل اینکه روی اشیاء ساخته شده به روش پاپیه ماشه را نقاشی می کردند و سپس با یک لایه ماده ی جلا دهنده می پوشاندند به این هنر نقاشی لاکی نیز می گفتند.
«در دایره المعارف هنر آمده:نقاشی لاکی (نقاشی زیر لاکی) نوعی نقاشی آبرنگ بر روی اشیاء مقوایی همچون قلمدان، جلد کتاب، قاب آئینه، رحل قرآن، جعبه ی آرایش، ورق بازی، سینی است که رویه ی آن با ماده ی جلا دهنده [لاک] پوشانیده می شود.
این اسلوب با کمابیش اختلاف، در برخی هنرهای سنتی چین، هند، ایران و نقاط دیگر متداول بوده است. در ایران از اواخر سده ی یازدهم هجری به خصوص در هنرهایی چون قلمدان نگاری،رایج شد. قلمدان نگاران به پیروی از سلیقه ی خریداران، بیشتر به نقاشی گل و مرغ و فرنگی سازی می پرداختند (با این حال، قلمدانهایی به شیوه ی ایرانی سازی نیز در دست است.) در اغلب موارد، فاصله ی میان مجالس نقاشی شده را با نقوش گیاهی، قطعات خوشنویسی و یا تذهیب می آراستند. از هنرمندان این رشته می توان علی اشرف و آقا نجف را نام برد.
نقاشی لاکی در حقیقت از بطن نگارگری ایران بیرون آمد و میدان عمل وسیع تر و متنوعی را در اختیار نگارگران گذاشت. بیراه نیست که با افول و انحطاط نگارگری و کتاب آرایی ایران ، نقاشی لاکی رونق بیشتری یافت. در این نوع نقاشی، نقاش می توانست زوایای دید دیگری را تجربه کند.
نقاشی لاکی با جلدسازی چرمی شروع شد و در طراحی روی چرم و کاغذ در آستر بدرقه از شبکه بندی با بریدگیهای توری مانند استفاده کردند. بعدها با استفاده از خمیر کاغذ و چسب (پاپیه ماشه) و قالبهای چوبین ، سطح شی مورد نظر را برای نقاشی زمینه سازی می کردند و در پایان ، سطح نقاشی شده را با پوسته ای ضخیم از مخلوط روغن بَزرَک ، سندروس و روغن جلا می پوشاندند و نقاشی جلوه ای چون نقاشی رنگ روغن پیدا می کرد.
از این نوع نقاشی در روی قلمدانها ، جلد کتابها ، قاب آیینه ها، رحل قرآنها، جعبه ی جواهرات، درهای منقوش و محکوک، قابهای تخته ای، کمانهای رزمی و تزئینی، ورقهای بازی بهره می گرفتند.
نخستین قلمدان نگاری به سال 1106هـ.ق و با رقم ” یا صاحب الزمان” از محمد زمان ، محفوظ در موزه ارمیتاژ سن پطرزبورگ شناخته شده است.
1- نقوش گل و مرغ بر سطح رویی و یا دو جناح قلمدان که با یک منظره طبیعی ترکیب شده بود.
2- نقوش گل و بته ای همراه با طوماریهای پیچکی و گیاهی با شاخه های شکوفان
3- نقوش آمیخته با اسلیمیها و صحنه های تصویری با شیوه فرنگی سازی . این نوع قلمدان نگاری بیشتر از دو مورد یاد شده ، رواج داشت.
هرچند شیوه نقاشی لاکی با محمد زمان و در دوره صفوی شروع شد و در دوره افشاریه و زندیه با آثار هنرمندانی چون علی اشرف، محمدهادی و محمد صادق ادامه پیدا کرد اما در دوره قاجاریه بود که به شیوه ای پرتجمل و فاخر تبدیل شد.
عناصر ترکیب دهنده ی آن قاعده مند گردید و تناسباتی موزون پیدا کرد و مردان و زنان جامه ی دوره قاجار بر تن کردند.
یکی از زیباترین آثار این دوره صندوقچه ی جواهرآلات با رقم میرزابابا در سال 1218هـ.ق است که در آن نقش گل و مرغ بیش از پیش چشمگیر شده است.
نقش مایه های نقاشی لاکی در دوره قاجار پرمایه تر شد و در آن از بته های گلدار مکرر ، به خصوص گل سرخ، گل میخک صد پر ، سنبل ، شکوفه های میوه ، پرندگان و پروانه ها ، دسته گلهای مختلط ، گل زنبق، ترکیب بندیهای ساده با نقوش سپری و ترنجی به کار رفت.
نقاشی لاکی در دوره قاجار از نظر کمی و کیفی تحولی درخور یافت. در حقیقت رونق نقاشی لاکی و مینایی در این دوره معلول انحطاط کتاب آرایی بود.
در دوره فتحعلی شاه هنرمندانی چون مهرعلی، میرزابابا، سیدمیرزا و عبدالله خان، قلم موی خود را دیگر در نگاره های کتابها به کار نگرفتند بلکه به جای آن در نقاشیهای لاکی و مینایی و رنگ روغن به کار بستند .
در این دوره شهرهای تهران، اصفهان و شیراز از مراکز تولید آثار نقاشی لاکی و مینایی بود. بر موضوعات این نوع نقاشی ، مضامینی چون صحنه های درباری، صحنه ی جنگ، صحنه های اساطیری و تاریخی و شکار و داوری اخروی و منظره پردازی و اناوع و اقسام گل و مرغ افزوده شد.
یکی از زیباترین جلدهای این دوره جلدی بود که فتحعلیشاه ساخت آن را برای خمسه نظامی شاه طهماسبی سفارش داد و سید میرزا و محمدباقر آن را در سال 1245هـ.ق اجرا کردند.
از نقاشان مطرح این دوره نجفعلی و سه فرزندش محمد کاظم، جعفر و احمد و برادرش محمد اسماعیل بودند که نقاشی لاکی نیمه دوم سده سیزدهم هجری را در اختیار خود داشتند و منوچهرخان، حاکم اصفهان از آنها حمایت می کرد.
در این زمان یک خانواده دیگر نیز در اصفهان در نقاشی لاکی شهرت داشت یعنی خانواده امامییها. نصرالله امامی و رضا امامی آثار لاکی زیبایی با مضمون گل و مرغ در قاب آیینه ها و قلمدانها و جعبه ها پدید آوردند.
در شیراز نیز هم زمان با آنها، آقابزرگ شیرازی به نقاشی لاکی اشتغال داشت و نامی صاحب شهرت در این نوع نقاشی خصوصا در چهره پردازی از رجال مشهور به صورت لاکی داشت.
در دوره ناصری نقاشی لاکی متحول شد و نقش مایه هایی چون شکوفه های فندق ، گوزنها و طوطیها، صحنه هایی از زندگی روستایی، دسته گلهای آزاد، پیکره هایی با جامه های آخرین مد اروپایی و مردان با ریش تراشیده ، زنان با دامنهای پرچین و حجیم و ماخوذ از اروپا وارد آن گردید.
ورود فراوان تصاویر اروپایی و نشریات فرنگی راه را برای اقتباس وسیع از نقش مایه های آن گشود و تکار یکنواخت ترکیب بندیها و نقش مایه ها را به وجود آورد.
در این دوره توجه به شمایل نگاری امام علی (ع) و حسنین (ع) در نقاشیهای لاکی بیان کننده رویکردی جدید در نقاشی اسلامی بود.
نقاشی لاکی با طلیعه ی عصر جدید که از دوره مشروطیت شروع شد رو به افول گذاشت تا اینک کاملا متروک گردید
