تالاسمی آلفا

انتقال اکسیژن در خون توسط گلبولهای قرمز و پروتئینی به نام هموگلوبین انجام می‌گیرد . این پروتئین از دو زنجیره آلفا و دو زنجیره بتا تشکیل شده است. کمبود هر کدام از این زنجیره‌ها که در اثر نقصان عملکرد ژنهای تولید کننده آنها بروز می‌کند باعث بروز بیماری کم خونی ژنتیکی موسوم به تالاسمی می‌شود.

یک‌شنبه ۲ دی ۱۴۰۳ ۰ نظر ۸۸۲۱ بازدید

تالاسمی آلفا به علت کاهش میزان زنجیره آلفا گلوبولین ایجاد میشود. این بیماری به صورت اتوزومال مغلوب به ارث میرسد. پیش از انجام آزمایش ژنتیکی لازم است آزمايشات CBC و الکتروفورز هموگلوبين انجام گیرد. تشخیص ژنتیکی این بیماری در دو مرحله تشخیص ناقلین (مرحله اول) و تشخیص پیش از تولد (مرحله دوم ) انجام میگیرد. با انجام آزمایش مرحله اول در صورت نیاز بر اساس نوع ژنوتیپ والدین ضرورت بررسی مرحله دوم برای جنین مشخص میشود.

کلاستر ژن آلفا گلوبولین در انتهای بازوی کوتاه کروموزم 16 قرار دارد. در داخل این کلاستر دو ژن آلفا یک و آلفا دو قرار دارند که تولید کننده زنجیره آلفا هستند. همچنین یک ژن کاذب و یا ژن غیر فعال آلفا نیز در این کلاستر وجود دارد. ژن زتا (ζ) که تولید کننده زنجیره آلفا در دوران جنینی (embryo) است به همراه پسودوژن زتا نیز در این کلاستر قرار دارند. به دلیل وجود تشابه 95 درصدی ژن‌های آلفا یک و آلفا دو احتمال جفت شدن نابجای این دو توالی و در نتیجه حذف ژنی وجود دارد. حذف بخشی از ژن آلفا گلوبولین در بیش از 90 درصد موارد عامل ایجاد کننده بیماری است. در 10 درصد موارد نیز حذف‌های کوچک باعث به وجود آمدن علائم بیماری می شوند.

افراد سالم 4 نسخه ژن فعال آلفا (دو تا بر روی هر کروموزم 16) دارند.

فردی که یک نسخه ژن غیر فعال و 3 نسخه ژنی فعال داشته باشد به عنوان ناقل خاموش آلفا تالاسمی شناخته می‌شود (α α /− α). تاثیر نقصان یک زنجیره آلفا در ناقلین خاموش به حدی کم است که تاثیری در عملکرد پروتئین هموگلوبین و باتبع سلامت فرد حامل ندارد.

افرادی که دو نسخه فعال و دو نسخه غیر فعال داشته باشند ناقلان دارای خصیصه آلفا تالاسمی نامیده می‌شوند. این افراد دچار کم‌خونی خفیف هستند که نشانه ‌بالینی ندارد و معمولا با فقر آهن اشتباه گرفته می‌شود. البته نحوه توزیع ژن‌های معیوب آلفا تالاسمی بر روی دو کروموزم و یا ژنوتیپ ناقلان دارای خصیصه آلفا تالاسمی به صورت سیس (α α /− −) و یا ترانس (α −/ α −) است.

دو نوع مهم آلفا تالاسمی که با عوارض متعدد بالینی رو به رو هستند آلفا تالاسمی ماژور یا هیدروپس فتالیس با ژنوتیپ (− − /− −) و بیماری H با ژنوتیپ (− −/−α) است.
مبتلایان به بیماری H در بدو تولد با علائمی چون کوچک بودن گلبولهای قرمز (microcytic)، کم‌خونی همولیتیک هایپرکرومیک (hypochromic hemolytic anemia)، بزرگی کبد و طحال (hepatosplenomegaly)، زردی و در مواردی تغییرات استخوانی مرتبط با تالاسمی روبه‌رو هستند. این بیماران نیاز به تزریق خون دارند.

در جنین‌های مبتلا به هیدروپس فتالیس یا تالاسمی آلفا ماژور نیز نوع خاصی هموگلوبین که از چهار زنجیره گاما تشکیل شده و هموگلوبین Barts نامیده می‌شود در خون تجمع می‌یابد. این جنین‌های مبتلا معمولا پیش از تولد یا مدت کوتاهی پس از تولد فوت می‌کنند. در این موارد علاوه بر خود جنین، جان مادران جنین‌ها نیز در طول دوران بارداری و یا در زمان وضع حمل در معرض خطر است.

زمانی که هر دو والد ناقل دارای خصیصه آلفا تالاسمی به صورت ترانس باشند، هیچ گاه فرزند بیمار به دنیا نمی‌آید و تمام فرزندان مشابه والدین ناقل تالاسمی دارای خصیصه تالاسمی خواهند بود.

هنگامی که یک ناقل خاموش آلفا تالاسمی با یک ناقل سیس ازدواج کند به احتمال 25 درصد ممکن است فرزندی مبتلا به بیماری H به دنیا بیاید.

ازدواج دو ناقل سیس نیز می تواند جنین های مبتلا به هیدروپس فتالیس را به همراه داشته باشند.

شناسایی جهش و ژنوتیپ در مبتلایان و ناقلین تالاسمی آلفا ابتدا به روش مستقیم با تعیین حذفها و موتاسیونهای شایع و در صورت لزوم بررسی توالی ژنهای 1α و2α انجام میگیرد. از حذف های شایع بزرگ می‌توان به α3.7، α4.2، α20.5 و -MED اشاره کرد. همچنین حذف 5 نوکلوتیدی 25ntdelα1 α ، جهش جایگزینیPA6 و PA4 نیز از جهش های شایع ژن آلفا گلوبین است.

آثار فنوتیپی حذفها و جهشهای زنجیره آلفا متفاوت است. این مسئله به ویژه در تقابل این جهشها با یکدیگر اهمیت مییابد. هموزیگوتی برای حذف های20.5 α و -MED با فنوتیپ بسیار شدید همراه است و باعث هیدوپسیس فتالیس می‌شود. حذف α3.7 خفیف تر است. جهش جایگزینی PA6 به صورت هموزیگوت باعث بیماریH میشود.

مرحله دوم تشخيص قبل از تولد تالاسمی آلفا براي کساني صورت می پذيرد که مرحله اول را قبل از بارداري و يا درهفته های اولیه بارداري انجام داده اند و وضعیت مولکولی آنها مشخص شده است. در این حالت آزمایشگاه خانواده را برای گرفتن نمونه جنینی به مرکز مورد اعتماد معرفی میکند. جهت گرفتن نمونه CVS لازم است سن بارداري بعد از هفته دهم بارداری باشد (تاييد شده از طريق سونوگرافی). هم چنين گروه خوني مادر مشخص شود. نمونه جنيني مي بايست به همراه DNAوالدين مورد آزمايش قرار گيرد.

در صورتيکه جنين از نظر موتاسيون و روش غيرمستقيم شبيه مادر باشد تاتید عدم آلودگی نمونه جنین با نمونه مادری ضروري است. به این منظور نشانگرهای ژنتیکی (مارکر‌ها) مختلف مورد استفاده قرار میگیرند تا زمانی که بتوان نمونه مادر و جنین را از هم تفریق داد.

نام بیماری	آلفا تالاسمی
ژن مورد بررسی	HBA1, HBA2
نوع نمونه درخواستی	مرحله اول: 6 میلی لیتر خون محیطی از کودکان و بزرگسالان در دو شیشه مجزا هر کدام 3 میلی لیتر. مرحله دوم: 20 میلی گرم نمونه از پرزهای جنینی یا 20 میلی لیتر از مایع آمنیوتیک جنینی.
شرایط نگهداری	نمونه‌های خون همراه با EDTA در لوله‌های مخصوص آزمایشگاه گرفته می‌شوند و باید در جای خنک نگهداری شده و از یخ زدگی محافظت شوند. نمونه های جنینی باید در اسرع وقت به آزمایشگاه ارسال شوند. یادآوری: نمونه‌گیری از جنین باید توسط پزشک متخصص و با هماهنگی آزمایشگاه انجام گیرد.
افراد مورد بررسی	مرحله اول: افراد مبتلا با علائم مشابه آلفا تالاسمی. افراد خانواده فرد مبتلا که احتمال دارد ناقل باشند. زوجنین ناقل (نمونه خون والدین زوجین نیز برای تعیین پیوستگی لازم است). مرحله دوم: جنین درصورتیکه نوع جهش والدین از قبل مشخص شده باشد.
زمان مراجعه	مرحله اول: قبل از ازدواج یا قبل از بارداری مرحله دوم: هفته 10 تا 12 بارداری
روش آزمایشگاهی	استخراج DNA، آزمایش GAP-PCR، Multiplex PCR، ARMS PCR و توالی یابی.
زمان تقریبی انجام آزمایش	مرحله اول: سه هفته مرحله دوم: یک تا دو هفته
کدهای بین المللی	1(1)- 1(2)-1(1,2)

Alpha (α) Thalassemia	Disease Name
HBA1, HBA2	Analyzed Gene
6 ml whole blood in two separated tube each 3 ml For Prenatal Diagnosis 20 mg of Chorionic villi sample or 20 ml of Amniotic Fluid sample Note: the embryonic sample should be taken by specialists with collaboration of the laboratory.	Specimen Required
The blood should be taken in Lavender-top (EDTA) tube and keep in cool condition and avoid freezing. Embryonic samples should be sent to the laboratory as soon as possible.	Transport Requirement
Affected person with Thalassemia symptom. Testing for persons at risk for carrying a familial mutation. Prenatal testing after a familial mutation has been identified.	Indication
DNA Extraction, GAP-PCR، Multiplex PCR، ARMS-PCR، PCR,Amplification and Sequencing	Method
Between one to three Weeks	Test Frequency
1(1)- 1(2)-1(1,2)	Internatinal Codes